Ongeveer één op de vier mensen krijgt in zijn leven te maken met een hersenaandoening. Door de vergrijzing en de verbetering van de medische zorg neemt dit aantal toe. Daar komt bij dat patiënten en hun naasten steeds meer belang hechten aan het verbeteren van de kwaliteit van leven, wat leidt tot een alsmaar grotere behoefte aan het implementeren van neurowetenschappelijke inzichten in de patiëntenzorg. Neuropsychologische diagnostiek maakt hier een steeds belangrijker onderdeel van uit.

Uniek overzicht van neuropsychologisch onderzoek in Nederland

Over neuropsychologische diagnostiek en neuropsychologische tests zijn in binnen- en buitenland al vele boeken verschenen. Dit is het enige boek dat zich volledig richt op de wijze waarop het neuropsychologische onderzoek wordt toegepast in de Nederlandse gezondheidszorg. Op heldere en gestructureerde wijze beschrijft deze geheel herziene en geactualiseerde editie, mede aan de hand van casusbeschrijvingen uit de patiëntenzorg, het diagnostische proces in de neuropsychologische praktijk van alledag.

Voor wie?

Klinische neuropsychologie neemt, zeker sinds het erkennen van de klinisch neuropsycholoog als specialist in de Wet BIG in 2008, een steeds belangrijkere plaats in de ggz in. Het onderwijs op dit gebied wordt daarmee steeds belangrijker, binnen de universiteiten en daarbuiten. Neuropsychologische diagnostiek: De klinische praktijk richt zich in eerste instantie op studenten: van de opleiding psychologie en de postmasteropleiding tot gz-psycholoog. Ook leent het boek zich uitstekend als naslagwerk voor de post-gz-opleiding tot klinisch (neuro)psycholoog.

Herziene editie: wat is er nieuw?

Deze herziene editie kent een nieuwe, logische indeling, die de volgorde van het neuropsychologisch diagnostisch proces volgt. De verschillende stappen van het proces worden uitvoerig behandeld: van vraagstelling via de afname, de interpretatie en de rapportage tot aan de verschillende werkvelden waarin neuropsychologische diagnostiek wordt toegepast. Deze hoofdstukken worden voorafgegaan door twee nieuwe bijdragen, over de geschiedenis van de neuropsychologische diagnostiek in Nederland (door Paul Eling) en over ethiek (door Karel Soudijn). Ten slotte zijn alle hoofdstukken, veel meer dan in de vorige editie, geïllustreerd met uitgebreide casuïstiek uit de praktijk van de auteurs.

Inhoud

Voorwoord

Inleiding

1 Wortels van de neuropsychologische diagnostiek

Paul Eling

1.1 Diagnostiek: observeren, meten en toetsen

1.2 Het observeren van stoornissen: de klinische blik

1.3 Diagnostiek: theorie en hypothese

1.4 Tot besluit

2 Ethiek

Karel Soudijn

2.1 Regels ter beoordeling van klachten

2.2 Klachtenprocedure

2.3 Soorten regels

2.4 Belang van het individu

2.5 Eenduidigheid

2.6 Methode van onderzoek

2.7 Rapportage

2.8 Teamwork

2.9 Heteroanamnese

2.10 Dossier

2.11 Tenzij…

2.12 Wilsonbekwame patiënten

55 2.13 Grensgevallen

2.14 Tot besluit

Deel 1: Vraagstelling

3 Anamnese en heteroanamnese

Mariëlle Gorissen, Marc Hendriks, Roy Kessels, Ben Schmand en Annelien Duits

3.1 Inleiding

3.2 De aanvraag voor neuropsychologisch onderzoek

3.3 Informeren van de patiënt

3.4 Informatie vooraf

3.5 De anamnese

3.6 Heteroanamnese

3.7 De inhoud van de (hetero)anamnese

3.8 Gedragsobservatie

3.9 Tot besluit

4 Vraagstelling en hypothesevorming

Mariëlle Gorissen, Marc Hendriks, Roy Kessels, Ben Schmand en Annelien Duits

4.1 Van aanvraag naar vraagstelling

4.2 Hypothesevorming

4.3 De diagnostische cyclus

4.4 Symptomen, syndromen en differentiaaldiagnose

4.5 Waarschijnlijkheid en causaliteit

4.6 Tot besluit

Deel 2: Afname

5 Testselectie en testafname

Roy Kessels, Marc Hendriks, Mariëlle Gorissen, Ben Schmand en Annelien Duits

5.1 Inleiding

5.2 De keuze van de tests

5.3 De opbouw van het onderzoek

5.4 De afname van de tests

5.5 Computerondersteunde diagnostiek

5.6 Tot besluit

6 Psychometrie in de klinische neuropsychologie

Inge de Koning en Frans Luteijn

6.1 Inleiding

6.2 Klassieke testtheorie en item-responstheorie

6.3 Psychometrische concepten en toepassingen

6.4 Betrouwbaarheid

6.5 Validiteit

6.6 Normering en testreferentie

6.7 Beoordeling van normen

6.8 Diagnostische nauwkeurigheid: receiver operating characteristics

6.9 Tot besluit

7 Observatie

Marc Hendriks, Roy Kessels, Mariëlle Gorissen, Ben Schmand en Annelien Duits

7.1 Inleiding

7.2 Wie observeert?

7.3 Indirecte versus directe observaties

7.4 Gedragsobservaties tijdens uitvoering van testonderzoek

7.5 Het rapporteren van observatiegegevens

7.6 Tot besluit

8 Mentale inspanning en onderpresteren

Mariëlle Gorissen en Ben Schmand

8.1 Inleiding

8.2 Een gebrekkige coöperatie

8.3 Onderpresteren, aggraveren, simuleren, malingeren

8.4 Validiteit van symptoomvaliditeitstests

8.5 Psychopathologische symptomen, pijn en mentale inspanning

8.6 Assumpties bij symptoomvaliditeitsmetingen

8.7 Rapporteren over onderpresteren

8.8 Tot besluit

9 Schatten van het premorbide functioneren

Annelien Duits en Roy Kessels

9.1 Inleiding

9.2 Methoden van schatting van het premorbide functioneren

9.3 Richtlijnen voor gebruik in de klinische praktijk

9.4 Tot besluit

10 Het meten van cognitieve veranderingen over tijd

Eline Bruggemans en Fons van de Vijver

10.1 Inleiding

10.2 Methodologische problemen bij herhaald testen

10.3 Statistische methoden voor het meten van cognitieve verandering

10.4 Vergelijking van de verschillende methoden: een voorbeeld

10.5 Welke methode is nu de beste?

10.6 Oplossingen voor in de praktijk

10.7 Tot besluit

Deel 3: Interpretatie en rapportage

11 Interpretatie

Ben Schmand, Marc Hendriks, Roy Kessels, Mariëlle Gorissen en Annelien Duits

11.1 Inleiding

11.2 Validiteit van de onderzoeksresultaten: stoorfactoren

11.3 Het premorbide functioneren

11.4 Analyseren van testresultaten

11.5 Interpreteren van resultaten van gedragsneurologische tests

11.6 De invloed van de voorafkans op de interpretatie

11.7 Onderzoekshypothesen en differentiaaldiagnostische mogelijkheden

11.8 Het trekken van de diagnostische conclusies

11.9 Veelgemaakte interpretatiefouten

12 Schriftelijke en mondelinge rapportage

Roy Kessels, Marc Hendriks, Mariëlle Gorissen, Ben Schmand en Annelien Duits

12.1 Inleiding

12.2 Actoren in het rapportageproces

12.3 Lengte en vorm van de rapportage

12.4 Taalgebruik en stijl

12.5 Opbouw van het neuropsychologisch rapport

12.6 Advies en indicatiestelling

12.7 Weergavegesprek

Deel 4: Werkvelden

13 Neurologie

Inge de Koning en Martine van Zandvoort

13.1 Inleiding

13.2 Procedure en werkwijze

13.3 Veelvoorkomende ziektebeelden

13.4 Tot besluit

14 Psychiatrie

Mariëlle Gorissen en Lydia Krabbendam

14.1 Inleiding

14.2 Vraagstellingen

14.3 Hersenletselpatiënten in de psychiatrie

14.4 Toegevoegde waarde

14.5 Stoorfactoren

14.6 Ziektebeelden

14.7 Tot besluit

15 Somatische neuropsychologie

Paul de Wit en Mayke Derix

15.1 Inleiding

15.2 Neuropsychologische diagnostiek bij somatische aandoeningen

15.3 Lichamelijke oorzaken van cognitieve stoornissen

15.4 Tot besluit

16 Revalidatie

Luciano Fasotti en Marc Hendriks

16.1 Inleiding

16.2 Neuropsychologische revalidatie

16.3 Het vaststellen van cognitieve beperkingen

16.4 Psychosociaal functioneren, persoonlijkheid en copingstijl

16.5 Het opstellen van het behandelplan

16.6 Leervermogen

16.7 Het evalueren van behandeleffecten

16.8 Tot besluit

17 Ouderen

Sven Stapert en Han Diesfeldt

17.1 Inleiding

17.2 Neuropsychologische diagnostiek bij ouderen

17.3 Beperkingen van het neuropsychologisch onderzoek

17.4 Aandachtspunten in het diagnostisch proces

17.5 De testbatterij

17.6 Interpretatie van neuropsychologische-testgegevens

17.7 De rol van (hetero)anamnestische informatie

17.8 Neuropsychologische differentiatie van dementie

17.9 Depressie en stemmingsstoornissen bij veroudering

17.10 Normale cognitieve veroudering en mild cognitive impairment

17.11 Tot besluit

18 Kinderen en jeugdigen

Hanna Swaab en Marc Hendriks

18.1 Inleiding

18.2 Hersenen in ontwikkeling

18.3 Leeftijd

18.4 Het diagnostisch proces

18.5 Tot besluit

19 Forensische neuropsychologie

Jos Egger en Ellen Wingbermühle

19.1 Inleiding

19.2 Geschiedenis en juridische context

19.3 Wetenschappelijk onderzoek

19.4 Het neuropsychologisch diagnostisch proces in een forensisch kader

19.5 De taxatie van risico

19.6 Tot besluit

20 Letselschade en arbeidsrechtelijke expertises

Geert Kraaijenbrink en Ed van Zomeren

20.1 Inleiding

20.2 Het werkveld: opdrachtgevers en vraagstellingen

20.3 De vertaling van testscore naar beperking

20.4 In de arena: belangentegenstellingen en kritiek

Literatuur

Register

Over de auteurs

Auteurs

Marc Hendriks

Na zijn studie Neuropsychologie aan de Universiteit van Tilburg is hij als klinische neuropsycholoog gaan werken in de epilepsiezorg. De eerste jaren in de Dr. Hans Berger Kliniek in Breda en vanaf... Meer

Lees meer

Roy Kessels

‘Bij hersenaandoeningen gaat het niet alleen om het vaststellen van stoornissen, maar ook om het optimaliseren van intacte functies.’ Prof. dr. Roy Kessels is als klinisch neuropsycholoog verbo... Meer

Lees meer

Mariëlle Gorissen

Mariëlle Gorissen is Klinisch Neuropsycholoog BIG in Nederland en ADELI-geregistreerd psycholoog in Frankrijk.

Lees meer

Ben Schmand

Prof. dr. Ben Schmand is sinds 1997 werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam binnen de faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen. Daar werkt hij als klinisch neuropsycholoog binnen de p... Meer

Lees meer

Annelien Duits

Annelien Duits is in 1998 gepromoveerd aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam. Ze werkt sinds 1999 als klinisch neuropsycholoog op de afdeling Psychiatrie en Psychologie van het Maastricht Unive... Meer

Lees meer