Narratieve begeleidingskunde
Hoe het gebroken verhaal professioneel te waarderen
De mens is een verhalend wezen. Dit bedoelen de auteurs met narrativiteit. De levens- en ervaringsverhalen van mensen zijn constructies. Ze zijn de uiting van hun subjectieve beleving. Hierdoor kunnen die verhalen zowel de werkelijkheid vertekenen als de verteller zelf in een verstarde positie houden. Soms kan de verteller ook meer willen zeggen dan hij feitelijk uit. Het ontrafelen van ervaringsverhalen en het opsporen van breuken en inconsistenties kunnen belangrijk zijn voor beroepskrachten in op mensen gerichte beroepen. Hun professionaliteit wordt erdoor verdiept en zij kunnen hun cliënten hierdoor meer effectief nabij zijn.
Narratieve begeleidingskunde richt zich op het begeleiden van agogische beroepskrachten. Zij kunnen vastgeraakt zijn in leven en werk of zij willen hun functioneren verbeteren en zoeken verdieping. Het gaat hierbij om het open maken voor andere gezichtspunten, om het leren verwonderen om wat tot nu toe buitengesloten werd en om contact te krijgen met eigen vitale mogelijkheden.
In de eerste hoofdstukken behandelen de auteurs het betekenisgevende aspect van taal en teksten en de verantwoordelijkheid in ons spreken. Na een bespreking van de belangrijkste verhaalgenres gaan zij na wat narrativiteit inhoudt en hoe narrativiteit in een professionele begeleiding tot zijn recht kan komen. Hierbij speelt het `problematiseren` een centrale rol. Onder problematiseren wordt verstaan het ontregelen van vastgeraakte en gesloten verhalen en teksten teneinde tot een opening voor andere mogelijkheden en kwaliteiten te komen. Omdat de maatschappelijke context grote invloed heeft op het concrete verhaal, is daar een apart hoofdstuk aan gewijd. Bovendien wordt aandacht besteed aan de betekenis van 'open' taal in tegenstelling tot 'gesloten' taal, waarbij de auteurs ingaan op de consequenties voor levensbeschouwing en zingeving.
Ten slotte beschrijven zij een aantal narratieve aspecten die voor de houding en de deskundigheid van de begeleider essentieel zijn om hun cliënten adequaat te kunnen adviseren en behulpzaam te zijn. Narratieve begeleidingskunde is meer dan een methode, het is ook een attitude. Het boek is geschreven voor professionele begeleiders, zoals supervisoren, coaches, mediators, schooldecanen en werkbegeleiders en voor degenen die hiertoe opgeleid worden.
1. Orde scheppende taal
2. Taal en verantwoordelijkheid
3. Genres van verhalen
4. De problematiserende narrativiteit
5. De maatschappelijke context
6. Het perspectief van de open taal
7. Het verhaal van Leontien en de narratieve begeleider
8. De narratieve begeleider
9. Een terugblik
Marianne Banning-Mul en Han Banning zijn allebei supervisor en docent. Van Han Banning verschenen eerder: Supervisie in postmodern perspectief en Zinuol hulpuerlenen en begeleiden. Hun gezamenlijke boek Narratieve begeleidingskunde werd met name geschreven voor supervisoren, mediators, schooldecanen en werkbegeleiders, maar is ook zeker interessant voor ons, geestelijk verzorgers. Narrativiteit is een begrip dat menig geestelijk verzorger aanspreekt en begeleiden vormt een integraal onderdeel van ons vak.
In het theoretische gedeelte gaan de auteurs in op de velden taal en cultuur. Zij werken het gegeven uit dat elke menselijke cultuur en elke taal een uitsnede vormt uit alles wat menselijk gesproken mogelijk is.
Elke taal biedt de participanten mogelijkheden tot verwoordingen, maar tegelijk beperkt de specifieke taal hen ook. Het is daarom principieel van grote waarde en van fundamenteel menselijk belang om - van welke cultuur of subcultuur men ook deel uitmaakt - andere culturen als waardevolle andere mogelijkhedenbronnen te beschouwen en niet als abject of als object om te bestrijden. Het begrip cultuur heeft bij de auteurs een sociologische inkleuring, aangezien zij het ook gebruiken in de context van verenigingen of beroepsgroepen met eigen gewoonten en beelden van zichzelf en anderen.
Groepen mensen, maar ook mensen individueel kunnen, zo benadrukken de auteurs, opgesloten zitten in hun eigen verhalen. Zij uiten dat door middel van hun verhalen over hun praktische ervaringen en hun ideeën daarover, maar vaak wordt dat - zeker door ongeoefende luisteraars - als zodanig niet echt verstaan. Narratieve begeleiding nu is erop gericht de gesloten taal te problematiseren en de mens in de begeleidingsituatie niet alleen de geslotenheid te laten ontdekken, maar ook te helpen te luisteren naar openingen in de verbale en non-verbale taal om ruimte te vinden op weg naar een opener verhaal. Het boek geeft daarvan inzichtelijke voorbeelden en goede uitleg daarbij.
Misschien wel juist omdat het boek met zijn interessante inhoud geënt is op andere praktijkvelden en levensthematieken dan die waarmee geestelijk verzorgers doorgaans via hun cliënten mee te maken krijgen, is dit een extra inspirerend boek. Aan het leesplezier ervan wordt helaas enigszins afbreuk gedaan door de stijl met wat teveel inleidende en recapitulerende zinnen.
Dit boek met zijn theoretische kader en illustratieve praktijkvoorbeelden kan geestelijk verzorgers sterk aanspreken en inspireren bijvoorbeeld om zelf fris tegen het taalgebruik in de verhalen van de eigen cliënten aan te kijken, om daaraan in de gesprekken met hen bewuster naar te luisteren en er op gepaste wijze aandacht aan te besteden.
Ook kunnen de kennismaking met deze supervisievisie en -praktijken waarover dit boek gaat voor onszelf een nuttige oriëntatie vormen. Immers, ook wij zelf raken wel eens opgesloten in ons werk, onze taal en in de verhalen daarover.
