Humor, een relativerende begeleidingsmethode

Humor is een middel om negatief gedrag bij verstandelijk gehandicapten te doorbreken.
De auteur presenteert in dit boek een methodiekplan, waarin voorwaarden, doelstellingen en technieken voor de toepassing van de `humoristische benadering` worden uitgewerkt. Want die benadering kan grote invloed hebben op het gedrag van de cliënt, zeker ook probleemgedrag, maar ook op het werkplezier van de begeleiding. Zelfs in situaties waarin begeleiding en cliënten al totaal zijn vastgelopen met methodes om te communiceren, kan negatief gedrag omgekeerd worden, beweert de auteur. In het boek geeft ze een uiteenzetting van het gebruik van de humoristische benadering. Allereerst wordt het begrip belicht en getheoriseerd. Vervolgens worden probleemsituaties beschreven, van problemen van de cliënt tot knelpunten in de begeleiding. Een apart hoofdstuk is gewijd aan het gebruik van humorvolle interventies. Daarbij blijkt dat non-verbale houding en verbaal gedrag goed met elkaar in overeenstemming moeten zijn. Om positieve reacties van de cliënt uit te lokken beschrijft Mieke Janssens een twintigtal technieken, zoals: nabootsen; welles-nietes spel of absurdistische oplossingen. Daarnaast worden nog andere probleemrelativerende technieken gepresenteerd.

Wist u dat André van Duin bij verstandelijk gehandicapten op nummer 1 staat in de `humorhelden Top 5`, gevolgd door Bassie en Adriaan, Ron Brandsteder, Paul de Leeuw en mr. Bean? Gebruik van humor in het werk met verstandelijk gehandicapten kan leiden tot positieve gedragsverandering, contactgroei en toename in levensplezier. Deze positieve effecten blijven niet beperkt tot de doelgroep, ook de begeleiders en collega`s profiteren mee. Dit maakt humor voor SPH`ers een relevant thema. Mieke Janssens, wier theoretische achtergrond helaas onbekend blijft, schreef dit boek toegepast op de verstandelijk gehandicaptenzorg (VGZ), waarin ze haar `humorvolle benadering` uiteenzet. De auteur behandelt enkele theoretische benaderingen van humor, het belang van afstemming op het niveau van de cliënt functioneert, en de meerwaarde van humor in vastgelopen probleemsituaties waarin een kwinkslag iets kan doorbreken. Ieder hoofdstuk eindigt met enkele vragen/opdrachten over de gelezen stof. Naast de mogelijkheden van humor wordt ook ingegaan op de valkuilen die bij onbezonnen gebruik kunnen optreden. Immers, humor blijft maatwerk en dient bewust gehanteerd te worden. Een reeks van humorvolle interventies wordt besproken en voor de praktijk is met tientallen voorbeelden ruimschoots aandacht. Dit is ook gelijk de kracht van het boek: het staat dicht bij de praktijk en illustreert helder waarom humor juist bij deze doelgroep belangrijk is. Daarmee is het een aardig boek voor begeleiders in de verstandelijke gehandicaptenzorg. De kritische lezer en ervaren groepsleider zullen echter regelmatig de theoretische onderbouwing missen en geen genoegen nemen met onderbouwingen van het type `een onderzoek toonde aan dat...`. Het duurt relatief lang voordat de auteur tot de kern van haar betoog komt. De ervaren SPH`er zal in het boek veel herkenning (`o ja!-gevoel`) maar weinig vernieuwing lezen. Naast scherpe en verhelderende analyses ik ook het gehalte aan open deuren vrij hoog. Opmerkelijk is dat het boek geschreven is voor SPH studenten terwijl in de VGZ-sector voornamelijk mbo-geschoolde werknemers actief zijn. Wellicht verklaart dit de zojuist genoemde kanttekeningen en is het boek geschikter voor SPW`ers. De kaft geeft het boek een wat kinderlijke-clowneske uitstraling en dat is jammer. Want ondanks de bovengenoemde punten van kritiek is het een boek dat voor mensen in de sector de moeite waard is om te lezen.

Dit boek beschrijft de vele manieren waarop begeleiders in de zorg rond mensen met een handicap de omgang positief kunnen beïnvloeden. Ongewenste situaties als als conflicten, niet te tolereren gedrag en onbegrip kunnen door een humorvolle aanpak meestal een heel andere wending krijgen. In de vele voorbeelden krijgt de lezer ideeën aangereikt hoe dat in zijn werk gaat.
De schrijfster is zich zeer wel bewust van de valkuilen die daarbij op het pad komen. Door het probleem van de cliënt in het kolderieke te trekken of belachelijk te maken is er natuurlijk helemaal geen ontspanning gecreëerd. De toegepaste humor moet een gezamenlijke ontspannen, positieve ingang vormen en getuigen van de goede bedoelingen van de begeleider.
Een boek om echt te gebruiken in de opvoeding en praktijk van alledag.