Handboek voor de leraar basisonderwijs
Als leraar komt er veel op je af. Hoe haal je het beste uit jezelf en je leerlingen? En hoe houd je het hoofd koel in de drukte van de dag? Handboek voor de leraar basisonderwijs biedt een stevige basis: een praktische gereedschapskist waarin kerntheorie steeds wordt vertaald naar handelen in de klas, met herkenbare voorbeelden, stappenplannen en observatiepunten. Het handboek bestaat uit twaalf hoofdstukken verdeeld over vier delen.
A. Hoe begrijp en begeleid ik kinderen in de onder-, midden- en bovenbouw?
Per bouw een helder beeld van ontwikkeling en basisbehoeften (cognitief, sociaal-emotioneel, taal, executieve functies). Wat mag je wanneer verwachten, welke signalen zie je en hoe sluit je aan met doelen, instructie en ondersteuning? Inclusief aandacht voor overgangen tussen onder-, midden- en bovenbouw en aansluiten bij wat leerlingen al kunnen en kennen.
B. Hoe ontwerp je doelgerichte lessen en organiseer je een rustige, productieve klas waarin je eerlijk beoordeelt?
Lesvoorbereiding, klasorganisatie en toetsing vormen één geheel. Je krijgt een samenhangende aanpak voor heldere doelen en werkvormkeuze, een werksfeer die leren mogelijk maakt (groepsvorming, duidelijke afspraken, voorspelbare overgangen) en een beoordellijn die past bij wat je onderwijst, inclusief formatief werken en transparante criteria.
C. Hoe werkt het Nederlandse onderwijsstelsel, en waar kun jij het verschil maken?
Een overzicht van het onderwijsstelsel en speelveld: rollen en verantwoordelijkheden in en om de school, samenwerken met ouders, de basis van zorg en ondersteuning, en hoe kwaliteitszorg en schoolontwikkeling in de praktijk werken. Je ziet waar je als leraar invloed hebt en hoe je bijdraagt aan team- en schoolafspraken.
D. Hoe blijf je groeien als leraar, didactisch én pedagogisch?
Instrumenten voor professionele ontwikkeling: werken met reflectiemodellen, feedback vragen en geven, intervisie/lesson study, een portfolio opbouwen en je ontwikkeling koppelen aan bekwaamheidseisen. Met handvatten om doelen te stellen, voortgang te volgen en duurzaam vakmanschap op te bouwen.
Elk hoofdstuk start met een casus vanuit het perspectief van een pabostudent en eindigt met reflectievragen en korte opdrachten die de stap naar stage en lespraktijk klein maken.
Online leeromgeving
Op de bijbehorende website vind je studievragen, lessuggesties en samenvattende PowerPoints bij elk hoofdstuk.
Voor wie
Handboek voor de leraar basisonderwijs is geschreven voor studenten aan de pabo en verwante AD-opleidingen, zowel voltijd als flexibele deeltijd. Meer ervaren leraren kunnen het gebruiken ter inspiratie en als naslagwerk.
Drie bouwstenen voor een goede werksfeer in de klas
Een sterke werksfeer in een klas is geen toeval. Ze ontstaat waar pedagogiek, didactiek en communicatie elkaar versterken. Lees het artikel >
Inleiding
1 Is lesgeven een kunst?
1.1 Wat kunnen we leren van een lesdag van Evelien?
1.1.1 De leerlingen in beeld en de gouden cirkel
1.1.2 Onderwijs geven aan de klas en concerns
1.1.3 Grip krijgen op de school en de cirkel van invloed
1.1.4 Een bekwame leraar worden en reflectie
1.2 In welk groter geheel doet Evelien haar werk?
1.2.1 Leerling en onderwijsdoelen
1.2.2 Leraar en kernkwaliteiten en het ui-model
1.2.3 Leeromgeving en bekwaamheidseisen Wet BIO
1.3 Lesgeven: een kunst of een kunde?
1.4 Reflectie
Deel A: De leerlingen in beeld
2 Hoe begrijp en begeleid ik kinderen in de onderbouw?
2.1 Wat karakteriseert het kind in de onderbouw?
2.1.1 Fysiek-motorische ontwikkeling
2.1.2 Sociaal-emotionele ontwikkeling
2.1.3 Cognitieve ontwikkeling
2.2 Welke theorie helpt je om leerprocessen te begrijpen?
2.2.1 Invloed van hechting voor de latere ontwikkeling
2.2.2 Spelontwikkeling en samenspel
2.2.3 Taalontwikkeling
2.2.4 Theory of mind – denken vanuit de ander
2.3 Wat zijn belangrijke principes om het leren te ondersteunen?
2.3.1 Houding van de leraar
2.3.2 Voorschoolse en vroegschoolse educatie
2.3.3 Lerend spelen
2.4 Wat speelt een rol bij de overgang naar groep 3?
2.4.1 Focus op schools leren
2.4.2 Schoolrijpheid observeren
2.4.3 Overgangsgesprekken
2.5 Reflectie
3 Hoe begrijp en begeleid ik kinderen in de middenbouw?
3.1 Wat karakteriseert het kind in de middenbouw?
3.1.1 Fysiek-motorische ontwikkeling
3.1.2 Sociaal-emotionele ontwikkeling
3.1.3 Cognitieve ontwikkeling
3.2 Welke theorie helpt je om leerprocessen te begrijpen?
3.2.1 Leertheorieën: behaviorisme, cognitivisme, constructivisme
3.2.2 De leerpsychologie van Piaget en Vygotsky
3.2.3 Executieve functies
3.2.4 Empathie, prosociaal gedrag en moreel handelen
3.3 Wat zijn belangrijke principes om het leren te ondersteunen?
3.3.1 Gewoontevorming
3.3.2 Pedagogische sensitiviteit
3.3.3 Aanvankelijke leerprocessen begeleiden
3.4 Welke factoren kunnen het leren belemmeren?
3.4.1 Leer- en gedragsmoeilijkheden
3.4.2 Hoogintelligent, hoogsensitief, hoogbegaafd
3.4.3 Faalangst
3.5 Reflectie
4 Hoe begrijp en begeleid ik kinderen in de bovenbouw?
4.1 Wat karakteriseert kinderen in de bovenbouw?
4.1.1 Fysiek-motorische ontwikkeling
4.1.2 Sociaal-emotionele ontwikkeling
4.1.3 Cognitieve ontwikkeling
4.2 Welke theorie helpt je om leerprocessen te begrijpen?
4.2.1 Zin in school – competentie, autonomie en relatie
4.2.2 Cognitieve vaardigheden – taxonomie van Bloom
4.2.3 Intelligentie en hersenontwikkeling
4.2.4 Onderwijsstijl en leerstijl
4.2.5 Metacognitie
4.3 Wat zijn belangrijke thema’s om het leren op te richten?
4.3.1 Kennisgebieden
4.3.2 21e-eeuwse vaardigheden
4.3.3 Leren voor het leven
4.4 Wat speelt een rol bij de overgang naar het voortgezet onderwijs?
4.4.1 Overgang naar de puberteit
4.4.2 Tienerscholen
4.4.3 Over de grenzen kijken
4.5 Reflectie
Deel B: Onderwijs geven aan de klas
5 Hoe bereid ik mijn onderwijs goed voor?
5.1 Hoezo helpt lesvoorbereiding?
5.1.1 Breng de les uit de methode in beeld
5.1.2 Doorloop de regelkring
5.1.3 Formuleer correcte leerdoelen
5.1.4 Gebruik het model didactische analyse
5.1.5 De beginsituatie in beeld
5.2 Wat is een effectief lesmodel?
5.2.1 Belangrijke aspecten van effectieve instructie
5.2.2 Lesmodel directe instructie
5.3 Welke werkvormen leggen de basis?
5.3.1 Verhalen vertellen
5.3.2 De kring
5.3.3 Onderwijsleergesprek
5.3.4 Samenwerkend leren
5.3.5 Werken in hoeken
5.4 Wat is het voordeel van formatief lesgeven?
5.5 Reflectie
6 Hoe geef ik goed onderwijs?
6.1 Welke zes rollen kan ik benutten?
6.1.1 Gastheer: warm welkom zijn
6.1.2 Presentator: blijven boeien
6.1.3 Didacticus: kinderen leren om iets te leren
6.1.4 Pedagoog: welzijn bewaken van individu en groep
6.1.5 Afsluiter: feedforward
6.1.6 Coach: je leerlingen lezen
6.2 Hoe stel ik goede vragen?
6.3 Hoe geef ik feedback?
6.3.1 Feedback op taak, aanpak en zelfregulatie
6.3.2 Feedback op gedrag
6.3.3 Formatieve feedback klassikaal organiseren
6.4 Wat draagt differentiëren bij aan goed onderwijs?
6.4.1 Waarin verschillen leerlingen?
6.4.2 Convergente en divergente differentiatie
6.4.3 Differentiëren in je eigen klas
6.5 Reflectie
7 Hoe realiseer ik een goede werksfeer?
7.1 Hoe benut ik principes uit de pedagogiek voor de werksfeer?
7.1.1 Competentie stimuleren met attributie, succesbeleving en tijdsschalen
7.1.2 Autonomie vergroten met regels, procedures en routines
7.1.3 Relatie opbouwen: contact, verwachtingen en formatief lesgeven
7.2 Preventieve didactiek
7.2.1 Alertheid
7.2.2 Overlappen
7.2.3 Continu signaal
7.2.4 Focus op de groep
7.2.5 Variatie en uitdaging
7.3 Hoe draagt mijn communicatie bij aan de werksfeer?
7.3.1 De klas zien: kijk, benoem en geef leiding
7.3.2 Communiceren: kies je stijl met de Roos van Leary
7.3.3 Conflicthantering: kies je kwadrant met Thomas en Kilmann
7.4 Een goede werksfeer in de onder-, midden- en bovenbouw
7.5 Reflectie
8 Hoe bouw ik aan een positieve groep?
8.1 Hoe stuur ik de vorming van een groep?
8.1.1 Forming
8.1.2 Storming
8.1.3 Norming
8.1.4 Performing
8.1.5 Adjourning
8.2 Wat kan ik doen als het fout gaat?
8.2.1 Het verschil tussen plagen en pesten
8.2.2 De betrokken partijen en hun gedrag
8.2.3 Ingrijpen bij pesten
8.3 Hoe voorkom ik dat het fout gaat?
8.3.1 Tips om te observeren op het schoolplein
8.3.2 Adviezen voor een goed gebruik van het schoolplein
8.3.3 Conflictbeheersing en emotieregulatie
8.4 Reflectie
9 Hoe maak ik gebruik van toetsen?
9.1 Hoe kom je tot verantwoorde toetsuitslagen?
9.1.1 Eindniveau voor de basisschool
9.1.2 Functie van toetsen
9.1.3 Toets- en beoordelingsvormen
9.1.4 Kwaliteitsaspecten van toetsen
9.1.5 Cesuur, oftewel zak-/slaaggrens
9.2 Hoe haal ik het maximale uit een leerlijn?
9.2.1 De voordelen van doelen
9.2.2 Doelen in de praktijk
9.2.3 Doelen variëren van groep tot leerling
9.2.4 Evalueren vanuit niveaugroepen
9.3 Welke verschillende soorten toetsen zijn er?
9.3.1 Methodeonafhankelijke en methodeafhankelijke toetsen
9.3.2 Summatieve en formatieve toetsen
9.3.3 Toetsen van groep 1 tot en met 8
9.4 Hoe toetst jenaplanbasisschool Meester Baars?
9.4.1 Gesprekken rondom toetsing
9.4.2 Het IEP-leerlingvolgsysteem op Meester Baars
9.4.3 Rapporten opstellen op Meester Baars
9.5 Wat zijn aspecten om bij stil te staan?
9.5.1 Verschil tussen toetsen in het po en in het vo
9.5.2 Blijven zitten
9.5.3 Adviesgesprekken over vervolgonderwijs
9.6 Reflectie
Deel C: Grip krijgen op de school
10 Hoe ziet het basisonderwijs in Nederland eruit?
10.1 Wat kenmerkt het Nederlandse onderwijsbestel?
10.1.1 Geschiedenis van het Nederlands onderwijs
10.1.2 Functies van de basisschool
10.1.3 Onderwijsoverleg
10.2 Welke factoren bepalen hoe een school eruitziet?
10.2.1 De verschillende schooltypen
10.2.2 Het bevoegd gezag bij eenpitters en clusters
10.2.3 Onderwijsconcepten en bijbehorende idealen
10.3 Welke dilemma’s kom ik in iedere school tegen?
10.3.1 Inspectiebezoek
10.3.2 Kwaliteitszorg in je rol als leraar
10.3.3 Van passend onderwijs naar inclusief onderwijs
10.4 Reflectie
11 Welke onderwijskundige kennis helpt je om beter onderwijs te maken?
11.1 Wat is het speelveld in de ontwikkeling tot vakbekwaam leraar?
11.1.1 Vijf vaardigheden van een goede leraar
11.1.2 De didactische driehoek en de rol van de leraar
11.1.3 Leren als iteratief proces
11.1.4 Zes kenmerken van complexe leerprocessen
11.1.5 Een vakbekwame leraar beschikt over gesitueerde kennis
11.1.6 Loop learning helpt om gesitueerde kennis te verwerven
11.2 Welke bewezen effectieve aanpak past bij het leerplan?
11.2.1 Alle draden van het spinnenweb van het leerplan
11.2.2 Drie effectieve tools per onderdeel van het leerplan
11.3 Helpt handelingsgericht werken om je eigen handelen bij te sturen?
11.4 Reflectie
Deel D: Een bekwame leraar worden
12 Hoe blijf je groeien als juf of meester?
12.1 Wat moet je kunnen als leraar?
12.1.1 Professionele identiteit
12.1.2 Assertiviteit, proactiviteit en empathie
12.2 Hoe ga je in gesprek met jezelf?
12.2.1 Het spiraalmodel voor reflectie
12.2.2 Kernreflectie
12.2.3 Herkaderen
12.2.4 Feedback
12.2.5 Onderzoek doen
12.3 Hoe behoud je veerkracht in je werk?
12.3.1 Ga je concerns te lijf
12.3.2 Timemanagement
12.3.3 Haalbare tussendoelen
12.3.4 Het portfolio
12.3.5 Je kunt niet alles
12.4 Reflectie
Literatuur
Register
Over de auteurs
Extra voor studenten:
Bij deze uitgave is additioneel studiemateriaal beschikbaar voor studenten. Deze kun je benaderen via de url in het boek: www.coutinho.nl/handboek-basisonderwijs
Extra voor docenten:
Bij deze uitgave is additioneel docentmateriaal beschikbaar. Het docentenmateriaal bestaat uit lessuggesties en een blanco lesformulier. Ben je docent en schrijf je onze uitgave voor, vraag het docentmateriaal aan via advies@boom.nl.
Ook interessant
