Portfoliomanagement
Samen strategische keuzes maken
Negen stappen voor een succesvolle implementatie van portfoliomanagement
Wat is portfoliomanagement?
Portfoliomanagement is een managementinstrument dat zorg draagt voor selectie, prioritering en afstemming van ontwikkelinitiatieven binnen een organisatie. Maar wat is portfoliomanagement nu precies en hoe kan dit je organisatie helpen haar strategische doelen te bereiken? Hoe begin je eraan en hoe krijg je de mensen mee?
Zowel harde als zachte kant in beeld
Jan Bloem en Monique van Gestel - van Gils geven antwoorden op al deze vragen. Ze geven inzicht in de organisatorische en veranderkundige kant van portfoliomanagement, met aandacht voor zowel de harde, instrumentele kant als de zachte, mensgerichte kant. Daarnaast verbinden ze de wereld van strategievorming met die van programma- en (agile) projectmanagement.
Praktische handvatten en inspirerende voorbeelden
In dit boek vind je een integrale benadering voor het implementeren en doorontwikkelen van portfoliomanagement in je organisatie. Het biedt een degelijk plan van aanpak met 9 stappen, praktische handvatten en inspirerende praktijkvoorbeelden uit overheid, onderwijs, zorg en bedrijfsleven.
Voor wie is dit boek bedoeld?
Portfoliomanagement is zowel een praktische gids als een gedegen naslagwerk. Het is relevant voor bestuurders, directeuren, portfolio- en programmamanagers en consultants die zich bezighouden met strategievorming, organisatieverandering, innovatie en agile werken.
Aanbevelingen
'Eindelijk een boek dat je begrijpbaar van a tot z door het proces meeneemt en mogelijkheden aangeeft' - Richard van Rijsbergen, portfoliomanager Universiteit Tilburg.
Inleiding
I.1 Samen strategische keuzes maken 9
I.2 Portfoliomanagement: definitie 11
I.3 Samenspel van bestuur en directie en portfoliomanager 12
I.4 Portfoliomanagement maakt het verschil 14
I.5 Portfoliomanagementprocessen 15
I.6 Opbouw van dit boek: negen stappen bij de implementatie
van portfoliomanagement 17
I.7 Principes voor het inrichten van portfoliomanagement 19
I.8 Iedereen meenemen bij de start 20
Praktijkcasus: portfoliomanagement implementeren bij een agrarische bedrijvengroep om samen de strategie te realiseren 23
1 Scope en classificatiecriteria bepalen
1.1 Inleiding 29
1.2 Scope van het portfolio 30
1.3 Scopecriteria 31
1.4 Classificatie op basis van omvang en complexiteit 31
1.5 Classificatie op basis van ontwikkelperspectief 32
1.6 Iedereen meenemen 35
Praktijkcasus: portfoliomanagement in het onderwijs (mbo) 37
2 Een startportfolio opbouwen en portfoliofasering
2.1 Inleiding 41
2.2 Initiatieven samenbrengen 42
2.3 Structuur van het portfolio: definities 43
2.4 Deelportfolio’s en buckets 44
2.5 Eet de olifant in stukjes: portfoliofasering 46
2.6 Strategieonderdelen bepalen 47
2.7 Startportfolio vastleggen 48
2.8 Het startportfolio presenteren 49
2.9 Iedereen meenemen 51
Praktijkcasus: efficiëntie en focus in een dynamische omgeving – strategisch portfoliomanagement bij een zbo met kerntaken in de asielketen 53
3 Portfoliogovernance inrichten
3.1 Inleiding: het nut van (good) governance 57
3.2 Rollen 59
3.3 Portfoliotafel in drie varianten 60
3.4 Portfolioadviesteam 63
3.5 Het portfoliobureau 64
3.6 Proces voor nieuwe initiatieven 66
3.7 Proces bij faseovergangen 67
3.8 Iedereen meenemen 68
Praktijkcasus: projectportfoliomanagement in een ziekenhuis 71
4 Initiatieven prioriteren
4.1 Inleiding 77
4.2 Prioriteren: functie en doel 79
4.3 De Eisenhower-matrix 82
4.4 Bollengrafiek 84
4.5 Multicriteriascore 85
4.6 Een waarderingskader opzetten 86
4.7 Beoordeling door het adviesteam 88
4.8 Besluiten aan de portfoliotafel 90
4.9 Iedereen meenemen 92
Praktijkcasus: prioriteren over verschillende portfolio’s heen bij een ict-dienstverlener voor de overheid 98
5 Het portfolio balanceren
5.1 Inleiding 103
5.2 Balanceren via deelportfolio’s en buckets 105
5.3 Balanceren op ontwikkelperspectief 106
5.4 Balanceren op basis van wip-limiet 109
5.5 Balanceren op basis van complexiteit en omvang 110
5.6 Balanceren op basis van absorptievermogen 110
5.7 Balanceren op samenhang 113
5.8 Besluiten aan de portfoliotafel 115
5.9 Iedereen meenemen 116
Praktijkcasus: Agile portfoliomanagement in fast moving consumer goods 118
6 Plannen en bijsturen 121
6.1 Inleiding 121
6.2 Sturen op portfoliofasering (tijd) 124
6.3 Sturen op geld 126
6.4 Sturen op inzet (menskracht) 132
6.5 Sturen op risico’s 139
6.6 Besluiten aan de portfoliotafel 143
6.7 Iedereen meenemen 144
Praktijkcasus: i-portfoliogovernance in een gemeente, hoe werkt het? 146
7 Organisatiestrategie en vooruitblik
7.1 Inleiding 151
7.2 Wat is een goede strategie? 153
7.3 Doelen-initiatievenmatrix 156
7.4 Competenties ontwikkelen 158
7.5 Strategische roadmap: metromap 159
7.6 Strategische roadmap: plateauplanning 160
7.7 Omgeving en ontwikkeling 161
7.8 Besluiten aan de portfoliotafel 162
7.9 Iedereen meenemen 163
Praktijkcasus: van rechtvaardiging naar sturing op strategie binnen een universiteit 165
8 Waarde uit het portfolio halen 171
8.1 Inleiding 171
8.2 De langetermijnstrategie bereiken 173
8.3 Hogere toegevoegde waarde door het juiste te doen 174
8.4 Hogere toegevoegde waarde door betere prestaties van initiatieven 176
8.5 De businesscase van een portfoliomanagementimplementatie 178
8.6 Besluiten aan de portfoliotafel 180
8.7 Iedereen meenemen: tevreden stakeholders 180
Praktijkcasus: duurzaamheid binnen het strategisch portfoliomanagement
van een internationale organisatie 184
9 Implementeren en borgen
9.1 Inleiding 189
9.2 Aanpak implementatie 191
9.3 Verandercurve en interventies 194
9.4 Ontwikkeling organisaties 196
9.5 Groeimodel ppm flow! 197
9.6 Het belang van een portfoliomindset 199
9.7 Besluiten aan de portfoliotafel 201
9.8 Iedereen blijvend meenemen 201
Praktijkcasus: eenvormig prioriteren van initiatieven in een grote rijksoverheidsorganisatie 206
In de ruim 15 jaar die ik actief was in de wereld van portfoliomanagement heb ik veel presentaties en readers over dit boeiende vak gezien en gelezen inclusief het Engelstalige Handbook Management of Portfolios (MoP). Tot nu toe ontbrak echter een Nederlandstalig handboek. En dat is er nu!
Met deze introductie doe ik het in juni 2025 feestelijk gelanceerde werk van Jan Bloem en Monique van Gestel – van Gils tekort. Het Handbook MoP beperkt zich tot de theoretische inrichting van portfoliomanagement terwijl dit “handboek” ook (en vooral) gaat over de praktijk, het werkend krijgen en houden. Ieder hoofdstuk sluit af met een praktijkcase (elk geschreven door een gastauteur) en met een of meerdere wakkerliggers die de knelpunten en dilemma’s in de praktijk duiden van inrichten en uitvoeren.
Dit Nederlandse Portfoliomanagement Handboek dekt naar mijn mening alle denkbare aspecten van inrichten en uitvoeren van portfoliomanagement af en is daardoor het integrale standaardwerk waarmee zowel startende en meer ervaren portfoliomanagement-collega’s uit de voeten kunnen.
Het is voor iedereen in het vakgebied een must read wat ik van harte aanbeveel.
Dick Koen, voormalig portfoliomanager Ministerie van Defensie
