Inhoud

Voorwoord 3

1. Het organiseren van verandering in onderwijs – Een inleiding 9

1.1 Inleiding 9

1.2 Wat verstaan we onder veranderen? 11

1.3 Wat maakt het organiseren van verandering zo complex? 13

1.4 Lerend innoveren 14

1.5 Collectief leren 15

1.6 Onderwijsverandering als systeemverandering 15

1.7 Vooruitblikken 16

2. Complexiteit van onderwijsinnovaties 21

2.1 Begrijpen van complexiteit in onderwijsinnovaties 22

2.2 Wat weten we over complexiteit vanuit de literatuur? 22

2.3 Model mengpaneel van complexiteit in onderwijsinnovatie 27

2.4 Hoe zien we complexiteit in de praktijk terug? 29

2.5 Het mengpaneel in de praktijk 30

2.6 Omgaan met complexiteit 31

2.7 Begrijpen van de stand van de schuifjes: met de voeten in de modder

en je handen in het haar 31

2.8 Interveniëren in fases van complexe onderwijsinnovaties 34

2.9 Afronding en vooruitkijken 40

3. Veranderenergie, vonken in complexe onderwijsinnovaties 45

3.1 Veranderenergie in het grillige landschap van onderwijsinnovatie 46

3.2 Een landkaart van de veranderreis 47

3.3 Ontoereikend veranderrepertoire 56

3.4 Een kaart en een kompas voor de veranderaar 61

4. Het organiseren van verandering 65

4.1 Inleiding 66

4.2 Hoe kun je organisaties ‘lezen’? 67

4.3 Organisaties in soorten en maten 68

4.4 Ontwerpen met de Moderne Sociotechniek 76

4.5 Ter afsluiting 80

5. Stap aan boord: netwerkvorming ten behoeve van onderwijsinnovatie 85

5.1 Inleiding 86

5.2 Het reilen en zeilen: de functies van netwerken voor onderwijsinnovatie 87

5.3 Een oogje in het zeil: netwerken in kaart brengen met een zeilbootmetafoor 89

5.4 De wind in de zeilen: drie inzichten uit netwerken ten behoeve

van innovatie binnen Hogeschool Utrecht 91

5.5 Een exemplarische zeilboot: het ComeniusNetwerk 92

5.6 Stip op de horizon: het vervolg van onze zeil- en zoektocht naar

innoverende netwerken 94

6. Hoe een evidence-informed aanpak kan bijdragen aan de duurzaamheid en

effectiviteit van veranderingen 99

6.1 Inleiding 100

6.2 Waarom evidence-informed veranderen? 101

6.3 Wat weten we over evidence-informed veranderen? 105

6.4 Wat is hiervoor nodig? 109

6.5 Wat betekent dat voor de organisatie van onderwijsinnovatie?

Een praktisch handvat 114

6.6 Slot 118

7. Student en Teacher Agency 125

7.1 Inleiding 126

7.2 Teacher agency 127

7.3 De interactie tussen context en agency bij onderwijsinnovatie 131

7.4 Student agency 133

7.5 Wat kunnen docenten en schoolbesturen doen om student agency

te bevorderen? 137

7.6 Agency als vliegwiel voor diepgaande verandering 139

7.7 Agency en onderwijsinnovatie? 141

7.8 Terug- en vooruitkijken 143

8. Leiderschap in onderwijsinnovaties: puzzelen met paradoxen 151

8.1 Leiderschap in onderwijsinnovaties 152

8.2 Spanningen als gevolg van verandering en complexiteit 152

8.3 De inherente paradox van leiderschap 154

8.4 Wat zijn paradoxen en hoe ze te herkennen? 156

8.5 Herkennen van paradoxen 157

8.6 Onderwijsinnovatie: spannend en paradoxaal? 158

8.7 Welke paradoxen zien we in het dynamische proces van onderwijsinnovaties

(met behulp van het DIMO model)? 160

8.8 Paradoxen hanteren #hoedan? 163

8.9 Praktische handvatten 167

8.10 Afrondende reflectie en vooruitblik 169

9. Leren over verandergoesting 177

9.1 Wat zijn lenzen voor verandergoesting? 179

9.2 Hoe kan je verandergoesting creëren? 181

9.3 Innovatief vermogen – Naar een gelaagd model voor complexe

onderwijsinnovaties 185

9.4 Samen leren innoveren - een uitnodiging

Over de auteurs 190