De tien van Den Haag
Topambtenaren tijdens de bezetting
De secretarissen-generaal tijdens de Tweede Wereldoorlog
Mei 1940. Nog voor het Nederlandse leger zich overgeeft, stappen alle ministers op een torpedobootjager richting Engeland. Op de valreep overhandigen ze de sleutels van het land aan de hoogste ambtenaren van de tien departementen: de secretarissen-generaal. ‘Pas goed op het land en als het te gortig wordt moet je aftreden,’ luidt hun laatste instructie.
Schoorvoetend meewerken met de bezetter
Wat doen de tien topambtenaren vervolgens? Hoe reageren ze op de eerste fases van de Jodenvervolging, op het inperken van de rechtsstaat? Schoorvoetend kiezen ze voor meewerken. Loyaliteit zit zo diep in het ambtelijk DNA dat reflectie weinig kans krijgt. Dóórgaan is de regel. Om het Nederlandse overheidsapparaat te beschermen, de werkgelegenheid, de voedselvoorziening. En vooral: om de NSB de wind uit de zeilen te nemen.
In De tien van Den Haag zitten we bij de mannen aan de vergadertafel. We volgen hun privégesprekken en leven mee met hun meest persoonlijke worstelingen. Stap voor stap laten ze zich door de bezetter het moeras in lokken. De druk is groot: slechts drie secretarissen-generaal blijven de hele bezettingsperiode aan. Als de regering in mei 1945 terugkeert, is de balans al opgemaakt. De blijvers moeten weg, de anderen kunnen terugkeren op hun post. Maar is dat wel terecht?
Over de auteur
Stephan Steinmetz is auteur en was journalist, bestuurder en ambtenaar. Van zijn hand verschenen onder andere Schiphol. Biografie van een luchthaven (2020), De wieg (2017), Asterdorp. Een Amsterdamse geschiedenis van verheffing en vernedering (2016) en De brievenbus van mevrouw De Vries (2013).
Stephan Steinmetz te gast bij Betrouwbare Bronnen
Inhoudsopgave De tien van Den Haag
Inleiding 7
1 10-14 mei 1940 — De lege ministerskamers 9
2 Mei 1940 — Geruststellende dagen 33
3 Juni 1940 — ‘Maar men ga geen stap verder’ 51
4 Zomer 1940 — Gewenning en protest 67
5 Herfst 1940 — Beslissende maanden 89
6 Winter 1940-1941 — ‘Vanzelfsprekend blijven de principiële bezwaren onveranderd bestaan’ 121
7 1941 – De confrontatie 147
8 1942-1943 — Achterhoedegevechten 165
9 1943-1945 — Terreur en honger 191
10 Zomer 1945 — Terug op de post 225
Slotsom 239
Dank 252
Noten 254
Bronnen 264
Illustratieverantwoording 266
Personenregister 267
Reviews 'De tien van Den Haag'
Een heel mooi boek, zeer de moeite waard
In de media
‘In zijn bij vlagen adembenemende boek De tien van Den Haag beschrijft auteur Stephan Steinmetz hoe de sg’s het hoofd boden aan de Duitse bezetting. Dat doet hij met begrip voor de buitengewoon lastige positie waarin zij zich vanaf de meidagen van 1940 bevonden. Steinmetz probeert hen te beoordelen met de kennis van toen – een eerbaar streven.’ – de Volkskrant
‘De tien van Den Haag is bloedspannend. [...] Steinmetz schetst een genuanceerd beeld, met vele grijstinten en verbijsterende details.’ – Trouw
‘Een tragedie van een hellend vlak, in tien bedrijven. [...] Dit boek laat zich lezen als een roman. Ik weet niet hoe Steinmetz het doet, maar je bent gewoon in die kamer met die mannen.’ – Abdelkader Benali namens de jury van de Libris Geschiedenis Prijs 2025
‘Een heel mooi boek, zeer de moeite waard.’ – Sheila Sitalsing, Abel Herzberglezing
‘Een zeer goed geschreven, ronduit spannend boek, waarin Steinmetz knap de morele dilemma’s ontrafelt waar de hoogste ambtenaren zich voor gesteld zagen.’ – Geschiedenis Magazine
‘Steinmetz heeft zijn verhaal opgeschreven als een thriller.’ – Historiek
‘Dit boek is zo verschrikkelijk goed geschreven. Het is zo goed omdat het de tragiek van de ambtenaren en de nuances van hun soms moeizame optreden laat zien.’ – Wim Berkelaar bij OVT
‘Steinmetz beschrijft uitvoerig en levendig met welke dilemma’s de topambtenaren te maken kregen, en hoe het ‘‘DNA’’ van de toenmalige ambtenaar ervoor zorgde dat ze al vroeg tijdens de bezetting het idee van de rechtsstaat loslieten.’ – Historisch Nieuwsblad
Fragment op Historiek: ‘Wat de Nederlandse ambtenaar moet doen als een vijandig leger het land verovert’
‘In De tien van Den Haag komt de geschiedenis helemaal tot leven. De auteur weet in De tien van Den Haag de mensen in hun menselijkheid en in hun tijd te schetsen.’ – Boekenkrant
‘De secretarissen-generaal – en velen met hen – zijn als ‘‘hoeders van recht en veiligheid’’ tekortgeschoten. Toch is alleen een veroordeling van wat de SG’s hebben gedaan en nagelaten tachtig jaar later wel erg makkelijk. Steinmetz stelt daarom op basis van notulen, notities, memoires, dagboeken, studies en naoorlogse verhoren de vraag wat ze tijdens de bezettingsjaren wisten, zagen en hoorden en wat ze hadden kunnen weten, zien en horen.’ – De Republikein
Stephan Steinmetz bij NOS Met het Oog op Morgen: Morele dilemma's van topambtenaren tijdens de oorlog
4 vragen aan Stephan Steinmetz op athenaeumscheltema.nl
_w173_h400.png)
