Professioneel begeleiden bij verlies (2e editie)

Inhoud

Voorwoord door Robert Neimeyer

Voorwoord door Lonneke Lenferink

0 Inleiding

0.1 Introductie

0.2 Bij de tweede editie

0.3 Begrippen

1 Verlies – een verkenning

1.1 Een casus

1.2 Herkennen, erkennen, verkennen en verweven van verlies

1.3 Historische schets van benaderingen van eindigheid

1.4 Onze visie op vormgeven van persoonlijke en professionele verandering

1.5 Begeleidingsgesprek in de praktijk

1.6 Reflectievragen

1.7 Oefeningen

1.8 Literatuur

2. Contact en welkom

2.1 Een casus

2.2 Verhalen van verlies zoeken een bedding

2.3 In begeleiding: de achterkant van contact en welkom

2.4 Begeleidingsgesprek in de praktijk

2.5 Reflectievragen

2.6 Oefeningen

2.7 Literatuur

3 Hechting en veerkracht

3.1 Een casus

3.2 Het belang van secure bases

3.3 Hechtingsstijlen als reactie op emotionele afgrenzing

3.4 Veerkracht

3.5 In begeleiding: de achterkant van hechting en veerkracht

3.6 Begeleidingsgesprek in de praktijk

3.7 Reflectievragen

3.8 Oefeningen

3.9 Literatuur

4 Verbinding en intimiteit

4.1 Een casus

4.2 Het verschil tussen hechten en verbinden

4.3 Intimiteit en veiligheid

4.4 In begeleiding: de achterkant van verbinding en intimiteit

4.5 Begeleidingsgesprek in de praktijk

4.6 Reflectievragen

4.7 Oefeningen

4.8 Literatuur

5 Verlies en afscheid

5.1 Een casus

5.2 Zonder afscheid geen vooruitzicht

5.3 In begeleiding: de achterkant van verlies en afscheid

5.4 Begeleidingsgesprek in de praktijk

5.5 Reflectievragen

5.6 Oefeningen

5.7 Literatuur

6 Rouw en integratie

6.1 Een casus

6.2 Visies op rouw

6.3 Integratie

6.4 Mogelijk verloop van rouw en factoren die daarop van invloed zijn

6.5 Bijzondere omstandigheden bij verlies

6.6 Bijzondere vormen van rouw

6.7 Rouw bij verschillende groepen

6.8 In begeleiding: de achterkant van rouw en integratie

6.9 Begeleidingsgesprek in de praktijk

6.10 Reflectievragen

6.11 Oefeningen

6.12 Literatuur

7 Betekenisgeving en roeping

7.1 Een casus

7.2 Betekenisgeving als het herschrijven van het levensverhaal

7.3 Roeping

7.4 In begeleiding: de achterkant van betekenisgeving en roeping

7.5 Begeleidingsgesprek in de praktijk

7.6 Reflectievragen

7.7 Oefeningen

7.8 Literatuur

8 Het brein, het zenuwstelsel en verlies

8.1 Een casus

8.2 Het centrale zenuwstelsel

8.3 Het autonome zenuwstelsel

8.4 De polyvagaaltheorie

8.5 Begeleidingsgesprek in de praktijk

8.6 Reflectievragen

8.7 Oefeningen

8.8 Literatuur

9 Trauma

9.1 Een casus

9.2 Kan en mag je als begeleider werken met trauma?

9.3 Wat verstaan we onder trauma?

9.4 Het verschil tussen rouw en trauma

9.5 Begeleidingsgesprek in de praktijk

9.6 Reflectievragen

9.7 Oefeninge

9.8 Literatuur

10 Rouw in de context van werk

10.1 Een casus

10.2 Verlies en rouw op het werk

10.3 Begeleidingsgesprek in de praktijk

10.4 Reflectievragen

10.5 Oefeningen

10.6 Literatuur

11 Begeleiden: perspectief aanbrengen bij verlies

11.1 Een casus

11.2 Professioneel begeleiden is een transitionele ontmoeting in het hier-en-nu

11.3 Begeleidingsgesprek in de praktijk

11.4 Reflectievragen

11.5 Oefeningen

11.6 Literatuur

12 Kritieken en een uitnodiging tot een persoonlijke visie op rouw

12.1 Kritieken als onderdeel van de wetenschappelijke benadering

12.2 Uitnodiging tot het ontwikkelen van een persoonlijke visie op rouw

12.3 Reflectievragen

12.4 Oefeningen

12.5 Literatuur

Nawoord

Over Professioneel begeleiden bij verlies

Over de auteurs

Index

Professioneel begeleiden bij verlies is een ambacht dat voortdurend in ontwikkeling is. Het vak, de theorie en de hulpverlener zijn steeds in beweging. Dat deze tweede druk nieuwe inzichten verwerkt die een deel geworden zijn van de theorie laat zien wat ons te doen staat; nieuwsgierig blijven openstaan voor wat zich aandient. 

Persoonlijk ben ik onder andere blij met de toevoeging van het energetisch veld dat familieopstellingen met zich meebrengen, de aandacht voor het rouwende lichaam en het rouwende brein. Mijn opsomming kort houden is eigenlijk onmogelijk, want ook de aandacht voor onder meer hechting, schaamte en unfinished business zijn ware parels in dit boek dat voorbeelden, oefeningen, citaten en inzichten naadloos verweeft. Daarnaast schuwt het boek ook de actualiteit niet en neemt het onder meer rouw en de queer-identiteit op. Een boek dat al boeiend en noodzakelijk was, bewijst zichzelf hiermee opnieuw. 

Josephine Aerts 

Gezins- en uitvaartbegeleider, auteur 

In de nieuwste editie van 'Professioneel begeleiden bij verlies' is het thema politieke - en postkoloniale rouw toegevoegd. Heel terecht! Het is een thema dat veel aandacht verdient in het werkveld van rouwdeskundigen. Bovendien had het thema niet actueler kunnen zijn. De urgentie van dit thema dringt zich steeds meer aan ons op, zowel in eigen land als op mondiaal niveau. Waarachtig en compassievol begeleiden vraagt om kennis over historie en achtergronden van cliënten. Met deze kennis kan de begeleider met sensitieve vaardigheden veiligheid en erkenning bieden aan de cliënt. In het bijzonder de cliënt met een koloniaal verleden of aan een cliënt die geraakt is door een ander politiek verlies. Het is een voorwaarde voor de cliënt om een start te maken om het politieke verlies om te zetten naar leren en groeikansen. 

Solange Boasman 

Coach, counsellor, therapeut en trainer 

Dit boek vormt een kostbare uitnodiging voor alle hulpverleners die zich willen verdiepen in de thema’s verlies, rouw en trauma. Wat dit werk bijzonder maakt, is de gebundelde rijkdom aan vernieuwde kennis, inspiratie en inzichten, gebaseerd op de laatste theoretische ontwikkelingen. De transitiecirkel, die als raamwerk dient, is met grote zorg zeer uitgebreid en volledig beschreven. Door alle hoofdstukken heen ademt het boek respect, reflectie en aandacht voor de menselijke maat. De vele praktische oefeningen vormen een waardevolle toevoeging, waardoor theorie, reflectie en praktijk een dans vormen. Kortom, een meesterlijk staaltje vakwerk en een absolute must-read voor elke professional in het veld!

Roza Boer

Opleidingen Land van Rouw, opleider, verlies-, rouw- en traumatherapeut.

Wat een excellente reisgids over het begeleiden van mensen bij verlies en rouw. Het bevat een schat aan wetenschappelijke informatie en is doorspekt met de jarenlange praktijkervaring van de vier auteurs. Dit is een boek dat je niet in een adem uitleest, maar dat met je meereist wanneer je mensen met verlies bijstaat. 

Judith Budde 

Directeur van Opleidingscentrum het Balkon en de Voice Dialogue Academie en co-auteur van Ik (k)en mijn ikken en Coachen met Voice Dialogue 

Dit boek is een must have voor iedereen die professioneel met verlies en rouw werkt. De volledigheid aan onderbouwde denkkaders en methodieken zorgen ervoor dat je veilig de weg kan aanvangen doorheen het labyrint van rouw. De auteurs vertrekken elk vanuit hun eigen unieke werkveld en overspannen daarmee de volledige wereld van verlies en rouw. Zo vind je altijd de uitweg van het labyrint. 

Lies Scaut 

Rouwtherapeut bij De Weg Wijzer en coördinator van het postgraduaat rouw- en verliescounselor aan Hogeschool PXL 

Professioneel begeleiden bij verlies is een essentieel boek voor elke rouwtherapeut en voor iedereen die professioneel mensen begeleidt. Geworteld in de meest actuele concepten en theorieën over rouw, bieden Jakob van Wielink & zijn collega's zowel een uitgebreide kijk op rouw als een overvloed aan technieken voor therapeuten die cliënten bijstaan die geconfronteerd worden met ingrijpende veranderingen en transities. Therapeuten zullen in dit boek bruikbare casestudies en dialogen met cliënten vinden die hun gevoelige benadering illustreren en ondersteunen. Dit is een must voor iedere professioneel begeleider. 

Kenneth J. Doka, PhD 

Em. hoogleraar aan de graduate school van het College of New Rochelle en 

senior consultant bij de Hospice Foundation van Amerika, VS 

De tweede editie van Professioneel begeleiden bij verlies bewijst op grondige en inspirerende wijze hoe ons vakgebied vol in ontwikkeling is. Was de eerste editie al rijk en onmisbaar voor therapeuten, coaches en zij die daartoe worden opgeleid, de tweede brengt op tal van terreinen nieuwe perspectieven en diepgang die dit boek tot een nieuwe standaard maken. Denk alleen al aan de verrijking op het gebied van het brein, het zenuwstelsel en trauma. Maar ook in het bijzonder laat het hoofdstuk over betekenisgeving zien hoe werken met verlies en rouw een relationele activiteit is. Heling vindt plaats in verbinding. Dat is een kern van ons vak. En dit boek laat zien hoe! 

An Hooghe, PhD 

Psychologe, relatie & gezinstherapeute. Bezielster van het Expertisecentrum Verbinding in Verlies 

Alleen al de inhoudsopgave maakt duidelijk hoe breed en wijdvertakt rouw is in al zijn facetten. Je verdiepen in rouw, je toeleggen op mensen in rouw, vraagt dan ook heel wat kennis, zelfreflectie en vaardigheden. Dit handboek is zonder enige twijfel een belangrijk naslagwerk voor professionals die door in de diepte te gaan hun begeleiding naar een hoger niveau willen tillen.

Dr. Uus Knops

Psychiater en auteur met expertise in rouw

Dit boek past zeer goed in de groeiende literatuur die de toepasbaarheid laat zien van een op hechting gebaseerd rouwbegeleidingskader, in het bijzonder ook voor het begrijpen van niet aan de dood gerelateerde verliezen en de begeleiding daarbij. De auteurs houden een overtuigend pleidooi voor de noodzaak om verlies te zien als een onvermijdelijk kenmerk van het leven dat, afhankelijk van hoe ermee wordt omgegaan, een energie ontnemende of gevende kracht kan zijn, die persoonlijke ontwikkeling en groei remt of juist bevordert. 

Phyllis Kosminksy, PhD, LCSW 

Counselor in New York en verbonden aan het Center for Hope in Darien, Connecticut, VS. Co-auteur van Attachment-Informed Grief Therapy. The Clinician's Guide to Foundations and Applications 

Wat goed dat deze geheel herziene editie van Professioneel begeleiden bij verlies verschijnt, waarin de nieuwste inzichten en de laatste ontwikkelingen zijn meegenomen. Dit boek is verplichte literatuur voor de studenten van onze post-HBO opleiding Omgaan met verlies.  Met de Transitiecirkel als leidraad, de vele praktijkvoorbeelden en de verschillende werkvormen is het een overzichtelijk, inspirerend, praktisch en toegankelijk leerboek. De schrijvers geven een helder beeld van hoe de wereld van verliesbegeleiding voortdurend in ontwikkeling is en de taal die daarbij hoort evalueert. Mijn complimenten, het is en blijft een belangrijk handboek voor de verlies- en rouwbegeleider al of niet in opleiding. 

Wim van Lent 

Opleidingen Land van Rouw 

Ben je op zoek naar een gefundeerde gids om mensen te begeleiden bij rouw en verlies? Dan is deze vernieuwde editie van ‘Professioneel begeleiden bij verlies’ een baken. Ik hou zelf van vakboeken waar veel praktijkvoorbeelden in staan, omdat het me steeds inspireert in mijn eigen werk, anderzijds vind ik theoretische onderbouwing noodzakelijk om te weten waarop ik me baseer en zo kaders te kunnen geven aan mijn cliënten. Dit boek verenigt beide op een vloeiende manier. 

De waardevolle toevoegingen in deze tweede editie over onder meer het rouwende brein, de polyvagaaltheorie en het verband en verschil tussen trauma en rouw, maken het boek up to date en nog interessanter, bijvoorbeeld voor traumatherapeuten. In mijn werk rond vroegkinderlijk trauma word ik immers steeds geconfronteerd met het verlies van wat er niet geweest is en is het rouwproces essentieel om te groeien in de richting van verworven veilige hechting. 

Tenslotte nog dit: eindigen met een hoofdstuk waarin kritieken geformuleerd worden op modellen die in het boek gebruikt worden, dat is uitzonderlijk en het wekt vertrouwen dat wij als professional zelf onze weg mogen zoeken in het diverse aanbod van begeleidingsmogelijkheden. Knap! 

Marijke Leys 

Oprichter Voice Dialogue Instituut en traumatherapeut 

Voortbouwend op een uitstekend begrip van de huidige kennis van de psychologie van verlies en verandering, hebben de auteurs een verscheidenheid aan praktische en nuttige oefeningen en inzichten ontwikkeld met casestudies om te laten zien hoe counselors cliënten kunnen helpen om complexe en voorheen hardnekkige problemen aan te pakken. 

+ Colin Murray Parkes, OBE, MD, FRCPsych., LLD 

Em. psychiater bij St Christopher’s Hospice, Sydenham, Verenigd Koninkrijk 

Dit boeiende boek verbreedt je horizon in het begeleidingsvak. Het concretiseert het perspectief van hechting bij onze oriëntatie op de wereld en legt verband tussen de binnen- en buitenwereld bij de transitiemomenten in het leven. Zo ontstaat er context om zowel het verleden te kunnen plaatsen als heden en toekomst vorm te kunnen geven. Stap voor stap word je als lezer meegenomen in deze transities en de rol van veiligheid hierin. Want de enige constante in het leven is nou eenmaal verandering. 

Christiaan Rhodius 

Arts palliatieve geneeskunde, werkzaam bij Hospice Bardo in Hoofddorp en begeleider van artsen in opleiding 

De herziene editie van dit zeer gedegen boek is verrijkt met onmisbare nieuwe inzichten, die het vak van verliesbegeleiding nog verder verdiepen. Het fundament is daarbij stevig overeind gebleven: verandering begint met een veilige therapeutische relatie. 

Tanja van Roosmalen 

Verlies- en rouwtherapeut, trainer, auteur 

Mensen die met verlies te maken krijgen, kunnen alle steun en hulp gebruiken, zowel vanuit het eigen vangnet als de hulpverlening. Aan dat laatste draagt Professioneel begeleiden van verlies in belangrijke mate bij. Dit boek maakt duidelijk dat we in het leven niets uit de weg moeten gaan, het lelijke maar óók het mooie moeten aankijken. En hoe dat dan te doen? Daar geven de auteurs — die vanuit hun eigen vakgebied weten hoe rouwenden te helpen — op inzichtelijke wijze woorden aan. 

Lisanne van Sadelhoff 

Journalist en auteur van Je bent jong en je rouwt wat en We zullen doorgaan. Een hoopvolle zoektocht naar veerkracht 

Het is de diepe oerbehoefte van een mens in rouw: de behoefte aan ‘een mens die met mij is’. Naarmate de natuurlijke tendens een naaste bij te staan bij verlies, verdriet en ingrijpende levenservaringen meer en meer uit onze complexe samenleving is verdwenen, wordt er vaker een beroep gedaan op vreemden en is er grotere nood aan professionele begeleiders. Kun je dat leren? Is dat een vak? Vier ervaren verliesbegeleiders en opleiders brengen in dit boek hun schat aan kennis en ervaring bijeen. Een zeldzaam genuanceerd werk, met een grote diversiteit aan thematiek, perspectieven, modellen en casuïstiek is het gevolg. Een compleet werk voor de professionele verliesbegeleider. 

Margriet Wentink 

Directeur, opleider en begeleider bij Interakt, centrum voor meergenerationele psychotraumatologie.