De docent is ook maar een mens
Affectieve vermogens en de menselijke kant van het hoger onderwijs
Niet méér doen, maar anders aanwezig zijn
Onderwijs is méér dan lesgeven. Het hart van het docentschap ligt in menselijke verbinding, kwetsbaarheid en oprechte aanwezigheid. Juist nu studenten vaker druk en onzekerheid ervaren, maakt die verbinding het verschil. Dit boek nodigt je uit om niet méér te doen, maar anders aanwezig te zijn: met hoofd en hart.
De docent is ook maar een mens laat zien hoe je naast didactiek bewust werkt met wat je in het moment voelt en ziet: bij jezelf, bij studenten en in de onderwijsruimte. Zo versterken contact en afstemming de kant van doelen en resultaten. Je leert je lichaam als kompas te gebruiken voor tempo en toon, te luisteren op een manier die veiligheid vergroot en leiding te nemen zonder de relatie te verliezen. Daardoor landen feedback en kaders beter en groeit eigenaarschap bij studenten.
Het kompas voor menselijk lesgeven
Centraal staat het MARS-vliegwiel: veertien vermogens, rationeel én affectief, die samen een kompas vormen voor lessen met rust, veiligheid en leerenergie. De auteurs wisselen heldere uitleg af met herkenbare casussen uit het beroepsonderwijs, reflectie- en intervisieopdrachten en korte oefeningen die je direct kunt toepassen. Het boek biedt een helder kader met concrete stappen om contact en resultaat te verbinden in je dagelijkse lespraktijk.
Voor wie
(Aankomend) docenten in het hoger beroepsonderwijs, lerarenopleiders, studieloopbaanbegeleiders, trainers en onderwijsadviseurs. Ook te gebruiken voor teams die samen willen bouwen aan docentwelzijn en een warme, professionele leer- en werkcultuur.
‘Met praktische tools en inspirerende inzichten helpen de auteurs docenten om ruimte te maken voor verbinding, persoonlijke groei en écht contact in de klas.’
Kariene Mittendorff – lector Studiesucces
‘Het boek nodigt uit om ons weer te richten op wat eigenlijk vertrouwd is: lichaam, gevoel, empathie en echt contact met studenten. Zo wordt zichtbaar wát nodig is en hóe dat er in de onderwijspraktijk uit kan zien.’
Fred Korthagen
Het vonkje in de collegezaal
Er zijn van die lessen die ‘als vanzelf’ lopen. De energie klopt, studenten haken aan, jij voelt betekenis én plezier. ‘Dat is precies waar we naartoe willen,’ zeggen Pamela den Heijer en Roos Bits-Derksen. Hun kern is eenvoudig, maar niet simpel: niet méér doen, maar anders aanwezig zijn, zodat voelen en resultaat elkaar versterken. Lees interview >
7 tips voor meer leerenergie in de klas
Goed lesgeven voelt lichter als inhoud én contact kloppen. Met deze 7 tips kun je direct starten: kleine handelingen die je vandaag nog probeert en die meteen effect hebben op leerenergie, sfeer en focus. Bekijk tips >
Affectief leren maakt hbo-studenten wijzer
Pamela den Heijer promoveerde op affectieve leerervaringen. In gesprek met NIVOZ laat ze zien hoe die hbo-studenten praktische wijsheid geven. Luister podcast >
Een praktijkcase
Docent Pamela en student Tineke in gesprek over belichaamd leren, werken en begeleiden bij de master Begeleidingskunde in Rotterdam. Luister podcast >
Inhoud
Voorwoord
Woord vooraf
Deel 1: Introductie
0 Introductie
0.1 Waar gaat dit boek over?
0.2 Wat mag je van dit boek verwachten?
1 Affectieve vermogens en de menselijke kant van het onderwijs
1.1 De twee centrale onderwerpen van dit boek
1.2 Affectiviteit en effectiviteit: balans vinden tussen doel/prestatie en aanwezigheid
1.3 De voordelen van meer balans tussen effectiviteit en affectiviteit
1.4 Ontmenselijkt onderwijs
1.5 Doorwerking in de docentenkamer
1.6 Gevolgen voor de studenten
1.7 Doorbreken van de vicieuze cirkel waarin effectiviteit heerst over affectiviteit
1.8 Rationele en affectieve vermogens
1.9 Het MARS-vliegwiel
1.10 Naar de kern: (her)ontdekking van affectieve vermogens via intervisieopdrachten
1.11 De oproep van dit boek
1.12 Het doel en de doelgroep van dit boek
1.13 Leeswijzer voor de volgende hoofdstukken
2 Affectieve vermogens in de onderwijsruimte
2.1 Inleiding
2.2 Hoe affectieve vermogens de onderwijsruimte transformeren
2.3 Affectieve vermogens en de sfeer in de onderwijsruimte
2.4 Voordat je de les start: innerlijk afstemmen op de buitenwereld
2.5 De studenten komen binnen: de ontmoeting, het contact, de ontvankelijkheid
2.6 Balans tussen ruimte innemen en geven bij het openen van de onderwijsruimte
Deel 2: Overleven
3 Vermogen 1: Lichamelijkheidsbeleving (1) – begin van binnenuit
3.1 Inleiding
3.2 Bewustzijn van lichamelijkheid: je lichaam waarnemen en ervaren
3.3 Balans tussen denken en lichaamsbewustzijn vinden
4 Vermogen 1: Lichamelijkheidsbeleving (2) – waarnemen
4.1 Inleiding
4.2 Prikkels en perceptie: hoe we de wereld kiezen om te zien
4.3 Van waarnemen naar oordelen: hoe onze lichaamservaring de interpretatie vormt
4.4. Van lichaamsbewustzijn naar taal: onderscheiden van gelaagdheden in je lichaam
4.5 Kwaliteiten van emoties en gevoelens in de onderwijsruimte
4.6 Belang van waarnemen in de onderwijsruimte
5 Vermogen 2: Gevoelsinvloed – de sleutel tot zelfinvloed
5.1 Inleiding
5.2 Instinctief weten: De (on)zichtbare ‘ja’ of ‘nee’ van je lichaam
5.3 Hoe denken, voelen en doen (DVD) je vormgeven
5.4 Grondpatronen: jouw unieke blauwdruk in denken, voelen en doen
5.5 Ontwikkeling van je grondpatroon
6 Schakelen tussen overleven en leven: waardeer overlevingsreactie als bescherming
6.1 Inleiding
6.2 Waarderen van lichaamsreacties op stress
6.3 Van stressreactie naar groei: leren van overleving
6.4 Hoe jouw zenuwstelsel reageert op stress in de onderwijsruimte
6.5 Hoe het onderwijssysteem je duwt in overleven
6.6 Het belang van doseren van voelen en bewustzijn
Deel 3: Leven
7 Vermogen 3: Ontvankelijkheid – voelen zonder te versmelten
7.1 Werkelijk aanwezig zijn als docent in de onderwijsruimte
7.2 De kunst van simpelweg zijn
7.3 Vertrouw op wat je voelt
7.4 Aanwezigheid en omarmen van angst
8 Vermogen 4: Empathisch luisteren – aandacht die verbindt
8.1 Inleiding
8.2 Wanneer je niet empathisch luistert
8.3 Empathisch luisteren en aanwezig zijn
8.4 Empathisch luisteren en begrenzen
8.5 Echt luisteren begint daar waar je stopt met zelf praten
8.6 Beeldspraak gebruiken als hulpmiddel
9 Van leven naar beleven
9.1 Inleiding
9.2 Jouw ontvankelijkheid om je te laten verrassen als brug naar verbinding
9.3 Nieuwsgierigheid nodigt uit tot elkaar beter begrijpen
9.4 Hoeveel ruimte geef jij jezelf en studenten om te beleven?
Deel 4: Beleven
10 Vermogen 5: Wederkerigheid – jouw non-verbale impact op verbinding
10.1 Inleiding
10.2 Interactiedynamiek
10.3 Het drievoudig kompas: zelf, wereld en relatie
10.4 Zelf
10.5 Wereld
10.6 Relatie
10.7 Overdracht en tegenoverdracht
11 Vermogen 6: Zijnswijze – zijn is genoeg
Inleiding
Bestaanswijze en zijnswijze
Bevestigen zonder de vraag ‘heb ik het goed gedaan?’
In welke mate geven wij onze studenten affectieve bevestiging?
12 Vermogen 7: Levenslust – verbonden met je eigen kompas
12.1 Inleiding
12.2 Levenslust als verbindende kracht
12.3 Herontdekken van je eigen levenslust
12.4 Levenslust aanwakkeren bij studenten
13 Het MARS-vliegwiel-effect: samen op weg naar menselijker onderwijs
Tot slot
Dankwoord
Over de auteurs
Illustratieverantwoording
Literatuurlijst
Index
Ontvang teamkorting
Deze titel* samen met je collega's lezen? Bij bestellingen vanaf 10 exemplaren ontvang je korting. Mail naar advies@boom.nl.
Nieuwsbrief voor docenten
Elke zes weken inspiratie, verdieping en actuele thema’s voor onderwijsprofessionals in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief >
*Dit is een docentprofessionaliserings titel, daarom is het niet mogelijk om een beoordelingsexemplaar aan te vragen.
_w173_h400.jpg)
