Iemand voor iemand

INHOUD

 

DANKBETUIGING

 

INLEIDING 

 

DEEL 1: ACHTERGRONDEN

 

1 PRESENTIE, EEN BEELD

1.1 Presentiebeoefening

1.1.1 Een werkdefinitie

1.1.2 Resumé paragraaf

1.2 Presentie: de vakgebieden en werksoorten

1.3 Doorwerkingen van presentie

1.3.1 Praktische opbrengsten

1.3.2 Een eigentijdse professionaliteitsopvatting 

1.3.3 Een hoogwaardig idee van zorgvragers

1.3.4 Present stellen

1.3.5 Realisme

1.3.6 Disciplinair open

1.3.7 Moreel deugdelijk

1.3.8 Minder modieus

1.3.9 Menslievend

1.4 Hoge eisen, diep verlangen

1.5 Zo eenvoudig en zo moeilijk: relationeel werken

1.6 Resumé hoofdstuk 1

 

2 PRESENTIE, HAAR FUNDERING

2.1 Presentie gefundeerd in zorgpraktijken

2.1.1 De ontdekking

2.1.2 Eerste theorievorming

2.1.3 De geleidelijke verbreding

2.1.4 Resumé paragraaf 2.1

2.2 Presentie gefundeerd in zorgethiek

2.2.1 Steunende theoretische kaders

2.2.2 Situering van presentie in de zorgethiek

2.2.3 Breed zorgbegrip

2.2.4 Zorgethiek, globale kenschets

2.2.5 Tussentijds resumé paragraaf

2.2: zorgethiek en presentie

2.2.6 Terug naar de presentie

2.3 Presentie gefundeerd in politieke ethiek

2.3.1 De politiek en het politieke

2.3.2 Het politieke karakter van zorg

2.3.3 Werken in institutionele settings

2.3.3.1 Instituties

2.3.3.2 Ontspoorde instituties

2.3.3.3 Politiek handelen in aansluiting bij het telos

2.4 Conclusie paragraaf 2.2 en 2.3

 

3 PRESENTIE, HAAR IDENTITEIT

3.1 Methodische systematiek

3.1.1 Methode 

3.1.2 Methodiek

3.1.3 Methodisering

3.2 Presentie is geen methode of methodiek

3.3 Benadering vergeleken met methode en methodiek

3.3.1 Globale omschrijving van benadering

3.3.2 Naar een begrippelijke analyse

3.4 De twee componenten van een benadering

3.4.1 Verversingen van discours en praktijkontwerp

3.5 Resumé hoofdstuk 3

 

4 HET DISCOURS VAN DE PRESENTIEBENADERING

4.1 Het denkkader

4.1.1 Wat gebeurt hier en wat is het probleem?

4.1.1.1 De betekenis opmerken van wat aandacht behoeft

4.1.1.2 Welke uitleg doet de betekenis tekort en mijd je liever?

4.1.1.3 Resumé paragraaf 4.1.1

4.1.2 Hoe kan of hoe komt dat, hoe moet dat begrepen worden?

4.1.2.1 Soort benodigde kennis

4.1.2.2 Verklaren en interpreteren

4.1.2.3 Het gebruik van verklarende en interpretatieve kennis

4.1.2.4 Resumé paragraaf 4.1

4.2 Het streefkader

4.2.1 Wat wordt er bevorderd?

4.2.1.1 Wat is zorg eigenlijk?

4.2.1.2 Resumé paragraaf 4.2.1.1

4.2.1.3 Toegespitst: goede zorg in vier dimensies

4.2.1.4 Het afwenden van verval ten gunste van een relatief goed leven

4.2.1.5 Verdere toespitsing (inclusief resumé)

4.2.1.6 Het spanningsveld van emergentie, finaliteit en de ‘commons’

4.2.2 Waarvan weg te bewegen: negatief geladen ambities?

4.2.2.1 Niet doen wat de zorg moeilijker maakt

4.2.2.2 Niet doen wat de zorg pijnlijker maakt

4.2.2.3 Niet doen wat betekenissen verder zoekmaakt

4.2.3 Resumé paragraaf 4.2

 

INTERMEZZO 1: EEN BEELD VAN ARMOEDE EN BESTAANSONZEKERHEID MET BEHULP VAN VERKLARENDE EN INTERPRETATIEVE KENNIS

 

5 HET ETHISCHE KADER

5.1 Wat is de bron van de motivatie en van het gevoel voor richting van de 

zorggever?

5.1.1 Afstemming op zichzelf 

5.1.2 De inbreng vanuit persoonlijke bestaansethiek en spiritualiteit 

cultiveren

5.1.3 Zinvol werk

5.1.4 Ter zake doende gevoelens

5.1.5 Professionele deugden en ondeugden

5.1.6 Steunen op stilzwijgend weten

5.1.7 Politiek-ethische ideeën 

5.1.8 Resumé paragraaf 5.1

5.2 Hoe kijkt de werker naar de zorgontvanger?

5.2.1 Ontologische dimensie

5.2.2 Epistemologische dimensie

5.2.3 Ethische dimensie (in strikte zin)

5.2.4 Maatschappelijke dimensie

5.2.5 Resumé paragraaf 5.2

5.3 In welke zin probeert de werker een morele actor te zijn?

5.4 Resumé hoofdstuk 5

 

6 HET PRAKTIJKONTWERP VAN DE PRESENTIEBENADERING

6.1 Kader van kritische inzichten en werkbeginselen

6.1.1 Inleiding: wat zijn werkbeginselen?

6.1.2 Hoe praktisch goede zorg geven? (resumé)

6.1.3 Vanuit welke werkbeginselen wordt de beoogde praktijk gesticht?

6.1.3.1 Wat is de status van werkbeginselen?

6.1.3.2 De werkbeginselen van het primaire proces

6.2 Methodisch kader

6.2.1 Waarmee wordt de beoogde praktijk voortgebracht en in beheer 

gehouden?

6.2.1.1 Intelligent mengen van methodische elementen

6.2.1.2 De vier methodische perspectieven op praktijkontwerpen van zorg

6.2.1.3 Resumé paragraaf 6.2.1 (tussentijds)

6.2.1.4 De consequenties van goed mengen

6.2.1.5 Resumé paragraaf 6.2.1

6.2.2 Wat is de doelgroep van presentie?

6.2.2.1 De doelgroep van presentie

6.2.2.2 Overige selectiviteit van presentie

6.3 Kwaliteitskader 

6.3.1 Uitgangspunten van het kwaliteitsdenken

6.3.2 ZorgEthisch kwaliteitsModel

6.3.3 Toelichting op het ZorgEthisch kwaliteitsModel

6.4 Resumé hoofdstuk 6

 

DEEL 2: DE KERN

 

7 RELATIONALITEIT

7.1 Inleiding

7.1.1 Warm, koud: waar zoeken we naar?

7.1.2 Goede redenen

7.1.2.1 De aard van zorg

7.1.2.2 Gevoelde noodzaak

7.1.2.3 Beteugeling

7.1.3 Resumé paragraaf 7.1

7.2 Bronnen van relationeel denken

7.2.1 Ontwikkelen van het theoretisch kader

7.2.1.1 Enkele afgewezen theoretische kaders

7.2.1.2 Sociologische relational turn: Emirbayer, Bartels, Turnbull

7.2.1.3 Psychologische relational turn: Slife c.s.

7.2.1.4 Kritische maatschappijwetenschappen, de relational turn van 

Donati

7.2.1.5 De relational turn van de zorgethiek

7.2.1.6 Resumé paragraaf 7.2.1

7.2.2 Methodologische operationalisering: zwak relationele en sterk 

elationele zorgverlening kunnen waarnemen

7.2.2.1 De vraag

7.2.2.2 Geen goed- of afkeuring

7.2.2.3 Presentie vaststellen

7.2.2.4 Weerstand

7.2.2.5 Kwalitatieve omslag

7.2.2.6 Resumé paragraaf 7.2.2

7.3 Zwakke relationaliteit

7.3.1 Globaal beeld 

7.3.2 Verdere begripsbepaling

7.3.3 Basisvormen zwakke relationaliteit

7.3.3.1 De instrumentele relatie

7.3.3.2 De servicegerichte relatie

7.3.3.3 De therapeutische relatie of de werkalliantie

7.3.3.4 De gevoelsrelatie

7.3.3.5 Resumé paragraaf 7.3.3

7.4 Sterke relationaliteit, vergeleken met zwakke

7.4.1 Twaalf distinctieve kenmerken

7.4.1.1 Rij 1: Waarin doet sterke relationaliteit zich voor?

7.4.1.2 Rij 2: Het operationele doel van sterke relationaliteit

7.4.1.3 Rij 3: Inkadering van sterke relationaliteit

7.4.1.4 Rij 4: De context van sterke relationaliteit

7.4.1.5 Rij 5: De breedte van sterke relationaliteit

7.4.1.6 Rij 6: Het onderlinge begrip tijdens sterke relationaliteit

7.4.1.7 Rij 7: Zich uitspreken tijdens sterke relationaliteit

7.4.1.8 Rij 8: De baat van sterke relationaliteit

7.4.1.9 Rij 9: Correctie door sterke relationaliteit

7.4.1.10 Rij 10: De kwaliteit van sterke relationaliteit

7.4.1.11 Rij 11: Gerichtheid van sterke relationaliteit

7.4.1.12 Rij 12: Gestalten van sterke relationaliteit

7.4.1.13 Resumé paragraaf 7.4.1

7.4.2 Functies van zwakke en sterke relationaliteit in de zorg

7.4.2.1 Rij 13: Functies van relationaliteit

7.4.3 Het goed van de hulp van sterk relationeel gegeven zorg

7.4.3.1 Rij 14: De opbrengst van sterk relationele zorgverlening

7.4.3.2 Samengevat paragraaf 7.4.3

7.4.3.3 Resumé paragraaf 7.4.2 en 7.4.3

7.5 Sterke relationaliteit in de praktijk

7.5.1 Sterke relationaliteit als leefwereld- en levensloopbenadering 

7.5.1.1 De intenties

7.5.1.2 De leefwereld

7.5.1.3 De levensloop

7.5.1.4 Interactie of referentie

7.5.2 Sterke relationaliteit als radicaal aansluiten en afstemmen

7.5.2.1 Resumé paragraaf 7.5.1 en 7.5.2

7.5.3 Sterke relationaliteit als het denk- en kijkraam van opgaven en 

responsen

7.5.3.1 Onderzoek

7.5.3.2 Waarnemingsmodel

7.5.3.3 Opgaven

7.5.3.4 Responsen

7.5.3.5 Resumé paragraaf 7.5.4

 

INTERMEZZO 2: DE MENSELIJKE MAAT RESPECTEREN: DE PROEVE VAN EEN 

 

ANALYSESCHEMA

 

DEEL 3: DE PRESENTE WERKER

 

8 DUBBELZINNIGHEDEN IN DE PRESENTIEBEOEFENING

8.1 Zijn en lijken: over de paradoxale positie en rol van de presentiebeoefenaar

8.1.1 Wat en wie

8.1.2 Zijn als een …

8.1.3 Resumé paragraaf 8.1

8.2 Zo zijn en zo worden: over de ambivalentie en ambiguïteit van de erkenning

8.2.1 Modi van erkennen

8.2.2 Soorten erkenning

8.2.3 De ambigue en ambivalente spanningen van het erkennen

8.2.4 Resumé paragraaf 8.2

8.3 Ruilen en schenken: over de schijntegenstelling van echt zijn en betaald 

worden

8.3.1 De gift

8.3.1.1 De dubbelzinnigheid van de gift

8.3.1.2 Presentie als gift

8.3.2 De gewoonheid van zorg geven

8.3.2.1 De betekenis van gewone zorg

8.3.2.2 De onhaalbaarheid van de gewone zorg als gift

8.3.2.3 De onnadrukkelijke gift van zorg geven in alledaagsheid

8.3.3 Afstand houden?

8.3.3.1 Gekwalificeerde natuurlijkheid

8.4 Resumé paragraaf 8.1, 8.2 en 8.3

8.5 Mens en markt: toegift over presentie in ambivalente politieke discoursen

8.5.1 Zeven politieke ambivalenties

8.5.2 Kortom

 

9 OPEN WAARNEMEN, AANDACHTIG ZIJN EN ONBEVANGEN INTERPRETEREN

9.1 Waarom open waarnemen, aandachtig zijn en onbevangen interpreteren?

9.1.1 De noodzaak van een adequaat beeld

9.1.1.1 Opmerken

9.1.1.2 Anders zijn intact houden

9.1.1.3 Levensecht beeld

9.1.1.4 Tot je laten doordringen

9.1.1.5 Bescheidenheid en complexiteit

9.1.1.6 Resumé paragraaf 9.1.1

9.1.2 Morele sensitiviteit ontwikkelen

9.2 De perspectiefwisseling

9.2.1 Hoe gaat open waarnemen?

9.2.1.1 Tien aspecten van het waarnemen

9.2.2 De voorkeursoptie van open waarnemen: perspectiefwisseling

9.2.2.1 Klein kijken

9.2.2.2 Beeld van binnenuit

9.2.2.3 De perspectiefwisseling voltrekken

9.2.3 Inbedding van het open waarnemen

9.2.3.1 Een illustratief voorbeeld

9.2.4 Resumé paragraaf 9.2

9.3 Vier modi van waarnemen

9.3.1 Nieuwsgierigheid

9.3.1.1 Ludische nieuwsgierigheid

9.3.1.2 Epistemische nieuwsgierigheid

9.3.1.3 Experiëntiële nieuwsgierigheid

9.3.1.4 Kortom

9.3.2 Aandacht

9.3.2.1 De overwegend instrumentele betekenis van aandacht

9.3.2.2 Een overwegend belangstellende betekenis

9.3.2.3 Kortom: de betekenis van deze aandacht voor presentie

9.3.3 Verwondering

9.3.3.1 Verwondering als uitnodiging

9.3.3.2 Verwondering als kritiek

9.3.3.3 Nieuwsgierig, aandachtig en verwonderd

9.3.3.4 Kortom: de verwondering

9.3.3.5 Wond, wonder en verwondering: een nawoord

9.3.4 Mindfulness

9.3.4.1 Mindfulness: waar hebben we het over?

9.3.4.2 Terug naar de presente waarneming

9.3.4.3 Kortom: nieuwsgierigheid, aandacht, verwondering en 

mindfulness

9.3.5 De exposure: samenballing van het open waarnemen

9.3.5.1 Algemeen beeld van de exposure

9.3.5.2 Concreet

9.3.5.3 Exposure als de permanente strijd met zichzelf

9.3.5.4 Kortom: de exposure

 

INTERMEZZO 3: HOE DE HUISARTS-IN-ACTIE WAARNEEMT, DENKT EN DOET

 

10 INSCHIKKELIJKHEID

10.1 Inschikken

10.1.1 Activisme en het windstille oog van de orkaan

10.1.2 Inschikken en macht

10.1.2.1 Denken over macht

10.1.2.2 Anders denken over macht

10.1.2.3 Samenvatting en conclusie paragraaf 10.1.2

10.1.2.4 Resumé paragraaf 10.1.1 en 10.1.2

10.1.3 Inschikken, bewegen en bewogenheid

10.1.3.1 Inschikken

10.1.3.2 Inschikken en laten

10.1.3.3 Van bewegen naar bewogen worden

10.1.3.4 Aansluiten en afstemmen zoals je danst

10.1.3.5 Meer vormen van de latende modus

10.1.4 Over het opschorten van de professionele logica als vorm van  inschikkelijkheid

10.1.4.1 Lone wolf

10.1.4.2 Een machtsvrije ruimte?

10.1.4.3 De logica van de cliënt

10.1.4.4 Politisering

10.1.4.5 Conclusie

10.2 De ruimte innemen

10.2.1 Tevoorschijn komen

10.2.2 Begrepen worden in onderzoek

10.2.2.1 Onze onderzoeksmatige voorkeur

10.2.2.2 Bijzondere kenmerken

10.2.3 Invloed hebben en meedoen

10.2.3.1 Goed geregeld

10.2.3.2 Invloed tijdens of buiten de zorgverlening?

10.2.3.3 Invloed en verantwoordelijkheid

10.2.3.4 Invloed door tot spreken gebracht te worden

10.3 Te weinig ruimte innemen

10.3.1 Relationele autonomie

10.3.1.1 Het begrip zelf

10.3.1.2 De professional die autonomie relationeel bevordert

10.3.1.3 Angst voor paternalisme

10.3.2 Begrippen die beginnen met auto-, zelf- en eigen-

10.3.3 Conclusie paragraaf 10.3

10.4 Samenvatting hoofdstuk 10

 

11 ERBIJ BLIJVEN EN RELATIONEEL VERGEZELLEN

11.1 Motieven en beletselen om erbij te blijven

11.1.1 Erbij blijven: waarom zou je?

11.1.2 Erbij blijven: wat let je?

11.2 Trouw zijn

11.2.1 Trouw zijn en presentie

11.2.2 Wat is trouw zijn?

11.2.2.1 Tien kenmerken van trouw

11.2.2.2 Moeilijkheden met trouw

11.2.2.3 Trouw: een illustratieve praktijk

11.2.3 Resumé paragraaf 11.2

11.3 Bescheidenheid

11.3.1 Op te lossen vraagstukken

11.3.2 De omgang met wicked problemen

11.3.3 Presentie en de omgang met wicked sociale problemen

11.3.4 Onmacht en andere redenen tot bescheidenheid

11.3.4.1 Bescheidenheid: een globale kenschets

11.3.5 Een praktische vertaling: de onmachtscompetentie 

11.3.5.1 Gestalten van onmacht: meer dan wicked problems

11.3.5.2 Analyse

11.3.5.3 Tussentijds resumé paragraaf 11.3.5.1 en 11.3.5.2

11.3.5.4 Onmacht methodisch hanteren

11.3.5.5 De onmachtscompetentie

11.4 De bescheiden modus van zorg geven

11.4.1 Maakbaarheidsideologie

11.4.2 De culturen van het noodlotsdenken en het tragische denken

11.4.2.1 Noodlot dat ongedaan moet worden gemaakt

11.4.2.2 Tragiek waarmee geleefd moet worden

11.4.2.3 Tussentijdse samenvatting

11.4.3 Alledaagsheid en deskundologische onverschilligheid

11.4.3.1 Alledaagsheid: een eenvoudige typering

11.4.3.2 ‘Dat is niet normaal!’

11.4.3.3 Alledaagsheid van wie?

11.4.3.4 Alledaagsheid: een literatuurverkenning

11.4.3.5 De kleine goedheid

11.5 Troostend nabij blijven

11.5.1 Lijden

11.5.2 Eenzaamheid

11.5.3 Tussentijds resumé paragraaf 11.5 

11.5.4 Troosten

11.6 Solidariteit als erbij blijven in een politiek-ethisch perspectief

11.6.1 Present stellen

11.6.2 Wat is solidariteit?

11.6.3 Samenvatting van paragraaf 11.6

11.7 Toegift: de presente ondersteuning van mantelzorgers

11.7.1 Omschrijving van de mantelzorger

11.7.2 Acht ‘portretten’ van mantelzorgers

11.7.3 Aanbod van presentie

11.7.3.1 Door de zorg kunnen navigeren

11.7.3.2 Presente zorg voor de mantelzorger

11.7.4 Samenvatting van paragraaf 11.7

11.8 Samenvatting van hoofdstuk 11

 

INTERMEZZO 4: GESTALTEN VAN ‘EENZAAMHEID’

 

DEEL 4: EPILOOG

 

12 EEN PLEIDOOI VOOR PRESENTIE OP HOOFDPUNTEN

12.1 Zorg geven

12.1.1 Interpreteren in termen van rechten

12.1.2 De basiscategorie: zorg geven

12.1.3 De breedte van zorg geven

12.2 Relationeel werken

12.2.1 De ander in context

12.2.2 Relationeel interpreteren

12.2.2.1 Radicaliteit

12.2.2.2 Misverstanden en moeilijkheden

12.2.2.3 Een juist beeld van de ander krijgen

12.2.3 Bedenkingen

12.2.3.1 Te moeilijk

12.2.3.2 Te duur

12.3 Weten en begrijpen

12.3.1 Waarheid en realisme

12.3.1.1 Heins scheermes

12.3.1.2 Idiologiekritiek

12.3.1.3 Voorbij de relativering van waarheid

12.3.2 Bescheidenheid

12.3.2.1 Hele waarheid

12.4 Ethiek

12.4.1 Morele visie op je beroep aan de hand van Bregmans Morele ambitie

12.4.1.1 De inhoud

12.4.1.2 Nut van je werk in een relationeel, politiek-ethisch kader

12.4.1.3 Verkwisting

12.4.1.4 Hulpbegrippen

12.4.1.5 Morele prudentie

12.4.1.6 Morele ambitie en virtuositeit

12.4.1.7 Ontmoedigende institutionele kaders

12.4.1.8 Morele eigenschappen

12.4.1.9 Morele ambitie van systemen

12.4.1.10 Morele educatie

12.5 Professioneel presentie beoefenen

12.5.1 Basale kenmerken

12.5.1.1 In concreto

12.5.2 Meer kenmerken, gezien door de lens van presentie

12.5.2.1 Casus

12.5.3 Hoe presentie verloopt

12.6 Leven en het alledaagse, slotpleidooi voor relationaliteit

12.6.1 Maaike de Haardt

12.6.1.1 Over het alledaagse 1 (intreerede van De Haard)

12.6.1.2 Over het alledaagse 2 (afscheidsrede van De Haardt)

12.6.2 Ron Muijzer over liv, lev, leiv, lov

 

TOEGIFT 1: EEN SAMENVATTING VAN ANDRIES BAART, EEN THEORIE VAN DE PRESENTIE (2001)

 

GERAADPLEEGDE BRONNEN

 

OVER DE AUTEUR

 

INDEX