Het vierde wapen

Kennis als nieuw wapen

In 1940 en opnieuw in 1942 leed het Koninkrijk der Nederlanden twee verpletterende nederlagen die vooral aan tekortschietend maatschappelijk draagvlak voor de krijgsmacht werden toegeschreven. Politiek en krijgsmacht concludeerden dat het vergroten daarvan een eerste voorwaarde was, wilde Nederland in een nieuwe oorlog een kans maken. In de specifieke omstandigheden van de wederopbouw, de dekolonisatie van Nederlands-Indië en de ontluikende Koude Oorlog vertaalde dit gevoel van urgentie zich in een activistisch voorlichtingsbeleid dat geen middel onbeproefd liet.

Voorlichting ten behoeve van de volksweerbaarheid

Het Vierde Wapen analyseert de vormen die deze voorlichting aannam en de ideeën die eraan ten grondslag lagen. Eén straaljager meer of minder zou niet uitmaken, maar een goed voorlichtingsbeleid dat de zogeheten 'volksweerbaarheid' vergrootte, zou het verschil kunnen maken. De vrijheid, zelfs het voortbestaan van de natie zou ervan afhangen.

Voorlichtingsmethodes

Beleidsmakers worstelden met de vraag of men wel zulke overheidspropaganda kon aanwenden in een democratie. Maar de wens en noodzaak om de publieke opinie goedgezinder jegens defensie te stemmen, was groot. De structuren van deze voorlichtingsmachine ontstond aan het einde van de wereldoorlog, maar werd aangepast aan de behoeften van dat moment. Met name de radio, jeugdorganisaties, de kranten en het Polygoonjournaal waren goede voorlichtingsmiddelen. Maar ook brochures, films, etalages, schoolbezoeken en advertenties werden ingezet. Floribert Baudet, werkzaam bij de Faculteit Militaire Wetenschappen van de Nederlandse Defensieacademie, besteedt in deze studie niet alleen aandacht in de vraag wát er gebeurde, maar ook hoé het kon gebeuren dat de overheid na de Tweede Wereldoorlog aan actieve voorlichtingscampagnes deed.