Parlement en politiek in tijden van oorlog
Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2025
De impact van de internationale veiligheidssituatie op de Nederlandse politiek
Meer dan de laatste decennia gebruikelijk was, wordt de Nederlandse politiek geconfronteerd met internationale vraagstukken van vrede en veiligheid. De Russische inval in Oekraïne (2022) en de bekoeling van de trans-Atlantische relaties sinds het begin van de tweede presidentstermijn van Donald Trump (begin 2025) dwingen tot herbezinning op de nationale veiligheid en de internationale positie.
In het Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2025 worden de gevolgen van de toename van de internationale spanningen voor de Nederlandse politiek belicht. Er wordt onder andere teruggekeken op de ontwikkeling van de Nederlandse positie in het internationale veiligheidssysteem tijdens de afgelopen twee eeuwen, en op de bijzondere rol van Nederland in de NAVO in de kruisrakettenkwestie tijdens de jaren tachtig. Ook wordt gewezen op de fundamentele spanning tussen democratische waarden (transparantie, inspraak) en militaire besluitvorming (vertrouwelijkheid, daadkracht). Het recente besluit de militaire uitgaven flink te verhogen, brengt ook risico’s met zich mee, zo heeft het verleden uitgewezen.
Het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis is een samenwerkingsverband van de Radboud Universiteit en de Stichting Parlementaire Geschiedenis.
Inhoudsopgave Parlement en politiek in tijden van oorlog
Ten geleide 9
ARTIKELEN
Beatrice de Graaf, ‘Schoothondje van de mogendheden’ of ‘zwakke schakel’? Nederland in het Europese collectieve veiligheidssysteem sinds 1813
13
Wolfgang Wagner, Parlementaire invloed in tijden van oorlog en internationale crises. De rol van de Tweede Kamer bij de inzet van het leger in internationaal-vergelijkend perspectief
25
Rimko van der Maar, ‘Moeilijker dan ooit tevoren’. De Kamer in debat over de Vietnamoorlog in 1967
34
Laurien Crump, De Tweede Koude Oorlog in de Tweede Kamer. Nederland in ‘het NAVO-gareel’ of ‘losgeweekt van het NAVO-verband’?
44
Jörg Noll & Alexander Bon, Parlementaire betrokkenheid bij militaire uitzendingen. Enkele reflecties
55
Ronald Kroeze, Ter verdediging van de democratie. Integriteitsrisico’s in tijden van grootschalige defensie-uitgaven en het belang van parlementaire verantwoording: een historische blik
65
SPRAAKMAKEND KAMERDEBAT
Heleen Blommers, ‘Eigenlijk heeft de premier die ketting nu doorgeknipt, in ieder geval over financiële steun’. Het debat over de staat van de oorlog in Europa en over de ingelaste buitengewone Europese top, 6 maart 2025
75
BRONDOCUMENT
Jan Willem Brouwer, Om de militaire bijdrage aan de NAVO. De succesvolle marinelobby van staatssecretaris H.C.W. Moorman, september 1950
83
UIT DE NOTULEN VAN DE MINISTERRAAD
Rowin Jansen & Hilde Reiding, Botsende werkelijkheden. De eerste reflecties van het kabinet-Balkenende II op het ‘verloren’ referendum over de Europese grondwet (2005)
89
INTERVIEW
Wilma Borgman & Ronald Kroeze, ‘Achteraf hadden we er eerder uit moeten stappen’. Interview met Nicolien van Vroonhoven
99
WOORDGEBRUIK IN HET PARLEMENT
Siemon Reker, De minister kiest prioriteiten: lekker makkelijk! Een geborgde emissiereductie en additionaliteitstoetsen aan de lat
111
HERINNERINGEN/NECROLOGIEËN
Cees Bremmer & Maaike van Deelen, Ries Smits (1944-2024)
115
Jasper Dekker & Carina Kralt-Bos, Erwin Nypels (1933-2024)
119
Jan Rijpstra, Pieter Hofstra (1946-2025)
123
Wim Meijer, Jaap van der Doef (1934-2025)
126
René Leegte, Frits Bolkestein (1933-2025)
130
Johan van Merriënboer, Frits Korthals Altes (1931-2025)
135
Maarten Kolpa, Hans van den Broek (1936-2025)
139
Ad Melkert, Gerritjan van Oven (1948-2025)
143
Thom de Graaf, Jan Terlouw (1931-2025)
147
Fleur de Beaufort & Patrick van Schie, Hans Wiegel (1941-2025)
152
Hans de Boer, Jeltien Kraaijeveld-Wouters (1932-2025)
157
Jan Kees Wiebenga, Wim van Eekelen (1931-2025)
160
POLITIEKE FOTO VAN HET JAAR 165
PARLEMENTAIRE KRONIEK
Fons Meijer, Het parlementaire jaar 2024-2025
169
RECENSIES
Joop van den Berg, Rechter en politiek. Bovend’Eertbundel
209
Ruud Koole, De strijd om de stembus. Verkiezingscampagnes voor de Tweede Kamer vanaf 1848
211
Theo Brinkel, Ruud Lubbers: Een slag anders. Biografie
213
Paul van der Steen, Pontificaal sociaal. Ien Dales 1931-1994
215
Naomi Woltring, Gerechtigheid en vrijheid. Een kleine geschiedenis van de sociaal-democratie
217
Kees Schuyt, De marktconforme verzorgingsstaat. Nederlands neoliberalisme in de lange jaren negentig
218
Patrick van Schie, Geloof in de politiek. Een onderzoek naar de omgang met godsdienst in het politieke debat in Nederland
220
Anne Bo, drie recensies in één stuk
222
Jan Ramakers, De nieuwe standenstaat. Hoe het gelukkigste land ter wereld zijn goede humeur verloor
225
Wim Slagter, twee bundels
227
Koen Vossen, twee boeken over politieke taal en populisme
230
SIGNALEMENTEN
233
Noten
247
Over de auteurs en de redactie
265
Reviews 'Parlement en politiek in tijden van oorlog'
Gerelateerde uitgaven
Splijtzwam in de polder
De minister-president
