Portaal
Praktische taaldidactiek voor het basisonderwijs
Portaal: alles-in-één basisboek voor de hele taallijn in het primair onderwijs
Taal speelt een cruciale rol in ons leven. We gebruiken taal om te communiceren, om gevoelens uit te drukken en om grip op de wereld te krijgen. Dat vraagt om sterk taalonderwijs op de basisschool. In de klas leren kinderen niet alleen taal gebruiken, maar ook op taal reflecteren. Daarvoor zijn leerkrachten nodig die het taalontwikkelingsproces van hun leerlingen zien, begrijpen en doelgericht stimuleren. Portaal helpt je om je taalonderwijs zo vorm te geven dat álle leerlingen zich optimaal kunnen ontwikkelen.
Een 'portaal' naar de wereld van het taallerende kind
Portaal is een praktische taaldidactiek die een ‘portaal’ biedt naar de wereld van het taallerende kind. Het boek laat zien hoe je leerlingen gedurende de hele basisschoolperiode begeleidt in hun taalontwikkeling.
Het bestaat uit twee delen:
- Deel I – Algemeen deel: vier hoofdstukken met kernkennis over taal, taalverwerving, taalonderwijs en meertaligheid.
- Deel II – Taaldomeinen: per domein (mondelinge taalvaardigheid, lezen, schrijven, spelling, woordenschat, taalbeschouwing en jeugdliteratuur) worden wetenschappelijke inzichten vertaald naar de dagelijkse praktijk in de (stage)klas.
Elk domeinhoofdstuk volgt dezelfde, overzichtelijke structuur. De belangrijkste didactische uitgangspunten worden uitgewerkt voor zowel het jonge als het oudere kind, steeds met concrete voorbeelden. Voor lezen en schrijven is voor het jonge kind een apart hoofdstuk opgenomen.
Online leeromgeving
Op de bijbehorende website vind je extra materiaal om de stof te verdiepen en te verwerken. Je krijgt:
- achtergrondinformatie en suggesties om de theorie toe te passen;
- per hoofdstuk een powerpoint met audio;
- de begrippen uit de Kennisbasis Nederlandse taal en verschillende manieren om hiermee te oefenen.
Zo ondersteunt de online leeromgeving zowel het studeren als de voorbereiding op lessen en toetsen.
Voor wie
Portaal is bedoeld voor pabostudenten, leerkrachten en taalcoördinatoren in het basisonderwijs, en voor andere onderwijsprofessionals die hun kennis van taal en taaldidactiek willen versterken en actualiseren.
Inleiding
DEEL 1: Achtergronden
1 Taal
1.1 Wat is taal?
1.1.1 Vijf vaardigheden van taal
1.1.2 Geletterdheid
1.1.3 Omschrijvingen van taal
1.2 Functies van taal
1.2.1 Taal is een communicatiemiddel
1.2.2 Taal is een middel om greep te krijgen op de werkelijkheid
1.2.3 Taal is een expressiemiddel
1.3 Betekenis van taal
1.3.1 Concepten en labels
1.3.2 Het proces van verwijzen
1.3.3 Afhankelijke en onafhankelijke betekenis
1.3.4 Meervoudige betekenis
1.3.5 Vaktaalwoorden, schooltaalwoorden en signaalwoorden
1.4 Systeem
1.4.1 Fonologie
1.4.2 Morfologie
1.4.3 Syntaxis
1.4.4 Tekstlinguïstiek
1.4.5 Orthografie
1.5 Tot slot
2 Taalverwerving
2.1 Taalcomponenten
2.2 Fasen in de taalverwerving
2.2.1 Algemene taalverwerving
2.2.2 Meertalige taalverwerving
2.3 Verklaringen en factoren
2.3.1 Verklaringen van taalverwerving
2.3.2 Factoren die de taalverwerving beïnvloeden
2.3.3 Leerkrachtvaardigheden
2.4 Tot slot
3 Taalonderwijs
3.1 Grip krijgen op het onderwijs dat je geeft
3.2 Waarom onderwijs in het algemeen en taalonderwijs in het bijzonder?
3.2.1 Het waarom van onderwijs: drie kernfuncties
3.2.2 Kernfuncties van taalonderwijs
3.2.3 Visie op taalonderwijs
3.3 Inhouden en doelen
3.3.1 Inhouden
3.3.2 Doelen
3.4 Hoe organiseer je taalonderwijs?
3.4.1 Taal in samenhang
3.4.2 Combineren van verschillende taaldomeinen
3.4.3 Combineren van taal en andere (zaak)vakken
3.4.4 Leerkrachtvaardigheden geïntegreerd taalonderwijs
3.5 Uitgangspunten van Portaal
3.6 Tot slot
4 Meertaligheid
4.1 Achtergronden van meertaligheid
4.1.1 Toenemende diversiteit
4.1.2 Meertaligheid: definities en opvattingen
4.1.3 Moment van taalverwerving en de rol van de school
4.2 Omgang met meertaligheid op school
4.2.1 Verschillende reacties op meertaligheid
4.2.2 Meertaligheid in de school- en lespraktijk
4.3 Gelijke toegang tot het onderwijs
4.3.1 Ongelijke ontwikkeling
4.3.2 Hulp in de klas
4.3.3 Taalbeleid op school
4.4 Geen taalachterstand, maar een leerachterstand
4.5 Tot slot
DEEL 2: Taaldidactiek
5 Mondelinge taalvaardigheid
5.1 Achtergronden
5.2 Van wettelijke eisen naar een eigen visie
5.2.1 Kerndoelen
5.2.2 Referentieniveaus
5.2.3 Leerlijnen
5.2.4 Visies
5.3 Didactische uitgangspunten
5.4 Praktijk: het jonge kind
5.4.1 Mondelinge taalvaardigheid als middel
5.4.2 Mondelinge taalvaardigheid als doel
5.5 Praktijk: het oudere kind
5.5.1 Mondelinge taalvaardigheid als middel
5.5.2 Mondelinge taalvaardigheid als doel
5.6 Omgaan met verschillen
5.7 Evalueren van mondelinge taalvaardigheid
5.8 Tot slot
6 Geletterdheidsontwikkeling bij het jonge kind
6.1 Achtergronden
6.1.1 Ontluikende geletterdheid
6.1.2 Beginnende geletterdheid
6.1.3 Geletterdheid bij het jonge kind: meedoen in een geletterde sociale omgeving
6.2 Van wettelijke eisen naar een eigen visie
6.2.1 Het wettelijk kader
6.2.2 Inhoudslijnen
6.2.3 Visie
6.3 Didactische uitgangspunten
6.4 Praktijk
6.4.1 Ontwikkelen van leesplezier
6.4.2 Inrichten van een rijke geletterde omgeving
6.4.3 Oriënteren op verhaal en tekst
6.4.4 Stimuleren tot functioneel schrijven en lezen
6.4.5 Stimuleren van het fonemisch bewustzijn en het alfabetisch principe
6.4.6 Organiseren van technisch lezen en schrijven (start en vervolg)
6.5 Omgaan met verschillen
6.6 Evalueren van geletterdheidsontwikkeling bij het jonge kind
6.7 Tot slot
7 Gevorderde geletterdheid: lezen
7.1 Achtergronden
7.1.1 Het belang van lezen
7.1.2 Wat doet een lezer?
7.2 Van wettelijke eisen naar een eigen visie
7.2.1 Het wettelijk kader
7.2.2 Leerlijnen
7.2.3 Aanpakken van leesonderwijs
7.3 Didactische uitgangspunten
7.4 Praktijk
7.4.1 Gesprekken voeren over teksten
7.4.2 Strategisch lezen
7.4.3 Hardop voorlezen
7.4.4 Informatieverwerking
7.5 Omgaan met verschillen
7.5.1 Verschillen tussen leerlingen
7.5.2 Omgaan met meertaligheid
7.6 Evalueren van gevorderd lezen
7.7 Tot slot
8 Gevorderde geletterdheid: schrijven
8.1 Achtergronden
8.1.1 Het belang van schrijven
8.1.2 Functies en communicatieve en taalkundige aspecten van schrijven
8.1.3 Ontwikkeling van het schrijfproces
8.2 Van wettelijke eisen naar een eigen visie
8.2.1 Doelen en inhouden
8.2.2 Visie
8.3 Didactische uitgangspunten
8.4 Praktijk
8.5 Omgaan met verschillen
8.6 Evalueren van gevorderd schrijven
8.7 Tot slot
9 Gevorderde geletterdheid: spelling
9.1 Achtergronden
9.1.1 Basisprincipes van de spelling
9.1.2 Ons schriftsysteem
9.2 Van wettelijke eisen naar een eigen visie
9.2.1 Het wettelijk kader
9.2.2 Inhouden en leerlijnen
9.2.3 Visies
9.3 Didactische uitgangspunten
9.4 Praktijk
9.4.1 Denkregels bij spellingpatronen
9.4.2 Instructieprincipes en spellingstrategieën
9.4.3 Werkwoordspelling
9.4.4 Het auditief dictee
9.5 Omgaan met verschillen
9.6 Evalueren van spellingvaardigheid
9.7 Tot slot
10 Woordenschat
10.1 Achtergronden
10.1.1 De relatie tussen betekenis- en vormaspecten
10.1.2 Het mentale lexicon
10.1.3 Ontwikkeling van woordenschat
10.2 Van wettelijke eisen naar een eigen visie
10.2.1 Het wettelijk kader
10.2.2 Leerlijnen
10.2.3 Visies op woordenschatonderwijs
10.3 Didactische uitgangspunten
10.3.1 Wat moet je als leerkracht kennen en kunnen?
10.3.2 Didactiek van woordenschatonderwijs
10.4 Praktijk: het jonge kind
10.5 Praktijk: het oudere kind
10.6 Omgaan met verschillen
10.6.1 Verschillen tussen leerlingen
10.6.2 Meertalige leerlingen
10.7 Evalueren van woordenschatonderwijs
10.8 Tot slot
11 Taalbeschouwing
11.1 Achtergronden
11.1.1 Waar heb je taalbeschouwing voor nodig?
11.1.2 Wat is taalbeschouwing?
11.1.3 De ontwikkeling van het metalinguïstisch bewustzijn
11.2 Van wettelijke eisen naar een eigen visie
11.2.1 Het wettelijk kader
11.2.2 Leerlijnen
11.2.3 Visie
11.3 Didactische uitgangspunten
11.4 Praktijk: het jonge kind
11.5 Praktijk: het oudere kind
11.6 Omgaan met verschillen
11.7 Evalueren van taalbeschouwing
11.8 Tot slot
12 Jeugdliteratuur
12.1 Achtergronden
12.1.1 Waarom lezen?
12.1.2 Kenmerken van kinder- en jeugdboeken
12.1.3 Jeugdliteratuur: geschiedenis en beoordelingscriteria
12.1.4 Genres
12.1.5 Waarom laten lezen?
12.2 Van wettelijke eisen naar een eigen visie
12.2.1 Het wettelijk kader
12.2.2 Leerlijnen
12.2.3 Visie op jeugdliteratuuronderwijs
12.3 Didactische uitgangspunten
12.4 Praktijk: het jonge kind
12.5 Praktijk: het oudere kind
12.6 Omgaan met verschillen
12.7 Evalueren van leesbevordering
12.8 Tot slot
Literatuurlijst
Register
Over de auteurs
Extra voor studenten:
Bij deze uitgave is additioneel studiemateriaal beschikbaar voor studenten. Deze kun je benaderen via de url in het boek: www.coutinho.nl/portaal6.
