Psychologie van veranderen
Over het hoe en waarom van sociaal-adaptief veranderen in organisaties
Verandering ontstaat in interactie
Veranderprocessen zijn een vanzelfsprekend onderdeel geworden van samenwerken in organisaties. Toch blijkt dat veranderingen niet simpelweg te organiseren of af te dwingen zijn. Ze ontstaan in de interacties tussen mensen, in hoe zij hun werkelijkheid beleven en betekenis geven aan wat er gebeurt. Dit boek laat zien hoe sociaal- adaptief veranderen kan helpen om juist die menselijke kant van veranderen serieus te nemen en te benutten.
Verandering begint in het gesprek
In Psychologie van veranderen benadrukken de auteurs dat verandering begint in het gesprek. Niet met vooraf opgestelde plannen of schema’s, maar in het gezamenlijk onderzoeken van werkelijkheidsbesef: hoe zien wij de wereld, welke aannames en overtuigingen sturen ons handelen en hoe verhouden die zich tot die van anderen? In deze gesprekken kan generatief vermogen ontstaan – de kracht om samen nieuwe inzichten, handelingsopties en verbindingen te creëren. Dat maakt verandering niet een kwestie van sturen, maar van leren, reflecteren en samen betekenis scheppen.
Psychologie en systeemdenken als fundament
De auteurs verbinden inzichten uit de ontwikkelingspsychologie, sociale psychologie, neuropsychologie en het systeemdenken met de praktijk van organisatieverandering. Thema’s zoals betekenisgeving, complexiteit, patronen, psychologische veiligheid en de rol van het bewuste en onbewuste brein zijn namelijk van grote invloed op veranderingsprocessen.
Praktische bouwstenen voor de veranderpraktijk
In het tweede deel van het boek bieden dertien praktische bouwstenen – waaronder de ladder van gevolgtrekking, dilemmalogica, paradoxale dialoog en motivationele gespreksvoering – toegankelijke handvatten voor de dagelijkse veranderpraktijk.
Een verdiepend én praktisch handboek
Psychologie van veranderen biedt een verdiepend perspectief op de psychologische processen achter verandering en is tegelijkertijd een praktisch handboek voor wie met meer generativiteit en relationeel bewustzijn wil werken aan ontwikkeling. Voor veranderaars, leidinggevenden, adviseurs en iedereen die verandering wil begrijpen én mede vormgeven in de menselijke werkelijkheid.
Deel I Sociaal-adaptief veranderen 13
1 Inleiding 15
1.1 Introductie 15
1.2 Enkele uitgangspunten 16
1.3 Een technisch-rationele en een sociaal-adaptieve manier van veranderen 19
1.4 Wat zien we als we naar verandering kijken? 21
1.5 Aansluiten bij iemands werkelijkheidsbesef 23
1.6 Complexiteitsbeleving 25
1.7 Het belang van het kennen van je assumpties 30
1.8 De contouren van een sociaal-adaptieve veranderaanpak 31
1.9 Tot besluit 33
2 Veranderkundige concepten 37
2.1 Introductie 37
2.2 Een oriëntatie vooraf 38
2.3 Scoping: het stellen van enkele elementaire veranderkundige vragen 39
2.4 Vanuit het geheel naar het deel 42
2.5 Communiceren van verandering 46
2.6 Emergentie en emergent veranderen 49
2.7 Sociaal-adaptief veranderen betekent ook actiegericht interveniëren 53
2.8 Generatief vermogen ontwikkelen in een samenspel van doen én denken 57
2.9 Tot besluit 61
3 Veranderen met tegenstellingen: waarom en hoe dit kan werken 63
3.1 Introductie 63
3.2 Een ogenschijnlijke tegenstrijdigheid 65
3.3 Technische problemen en adaptieve vraagstukken 69
3.4 Dilemma’s en spanningsvelden bij verandering 72
3.5 Het combineren van beide perspectieven: veranderscenario’s en aanpakken 77
3.6 Tot besluit 88
gastbijdrage i De samenwerkingsdriehoek bij verandering 91
4 Circulaire veranderdynamiek 101
4.1 Introductie 101
4.2 Wat zijn patronen en hoe ontstaan ze? 102
4.3 Groepsdynamische patronen 108
4.4 Sociaal-systemische patronen 114
4.5 Enkele aanpakken in het doorbreken van patronen 119
4.6 Tot besluit
gastbijdrage II Verwondering: het buitengewone in het gewone zien 128
5 Een psychologisch perspectief op gedragsverandering 133
5.1 Introductie 133
5.2 Unfreezing als onderdeel van gedragsverandering 135
5.3 De verschillende werkzame concepten en mechanismen van unfreezing 138
5.4 Empirisch onderzoek onder senior veranderkundigen 149
5.5 Tot besluit 157
gastbijdrage III Psychologische veiligheid versterken: een leerproces 161
6 Verandering als samenspel tussen het bewuste en onbewuste brein 167
6.1 Introductie 167
6.2 Bewuste en onbewuste processen 168
6.3 De gelaagdheid van het menselijk brein 171
6.4 Het samenspel tussen het bewuste en het onbewuste brein 172
6.5 Assumpties en het doorbreken van gewoontegedrag 174
6.6 Het belang van emoties bij verandering 177
6.7 Assimileren en accommoderen 179
6.8 Zelfreflectie: problematisering én voorbewustzijn 181
6.9 Tot besluit 185
gastbijdrage IV Voorwaarts struikelen met verhalen over imperfectie 188
7 Sociaal-adaptieve organisatieontwikkeling 194
7.1 Introductie 197
7.2 De organisatie: het opbouwen van een zich ontwikkelende, lerende infrastructuur 195
7.3 De belangrijkste veranderactiviteiten bij een sociaal-adaptieve aanpak 203
7.4 Tot besluit 214
deel II bouwstenen voor sociaal-adaptief veranderen 217
Inleiding 219
1 Werken met het Cynefin-raamwerk 214
2 Werken met dilemmalogica 227
3 Werken met Polarity Management 232
4 Het combineren van polariteiten: de paradoxale dialoog 236
5 Oefenen met de ladder van gevolgtrekking 243
6 Werken met de ‘Left-hand column’-techniek 249
7 Circulaire processen tekenen en benutten 252
8 Patronen beschrijven en onderzoeken 259
9 Generativiteit versterken door te spelen met taal 268
10 Patronen onderzoeken vanuit een systeembenadering 279
11 Werken met Tijdelijk Werkbare Overeenstemming (two) 291
12 Werken met de driehoek van verantwoordelijke relaties 294
13 Motivationele gespreksvoering – een praktische handleiding 298
