Integriteitsmanagement voor de overheid
Theorieën, modellen & praktische handvatten
Meer dan fraude
Integriteitsmanagement staat hoog op de agenda bij de overheid. Waar de aandacht voor integriteit zich aanvankelijk beperkte tot materiële integriteit: fraude, corruptie en diefstal, is dit de laatste jaren steeds sterker gericht op ongewenste omgangsvormen en sociale integriteit.
Hanteerbaar perspectie op integriteitsmanagement
Dit boek biedt overheidsprofessionals een helder en hanteerbaar perspectief op integriteitsmanagement. Aan de hand van theorieën en modellen biedt Alain Hoekstra inzicht in de strategieën en systemen die voor integriteitsbeleid kunnen worden ingezet en biedt hij concrete handvatten en aanbevelingen voor de praktijk.
Voor wie is dit boek bedoeld?
Door de brede scope en opzet van het boek is het geschikt voor onder meer: beleidsmakers, bestuurders, toezichthouders, inspecties, integriteitscoördinatoren, vertrouwenspersonen, OR leden en leidinggevenden in zowel de publieke als semi-publieke en private sector.
Reflectie en verdieping
In Integriteitsmanagement voor de overheid zijn verschillende perspectieven bij elkaar gebracht uit films, de geschiedenis en de literatuur en korte filosofische uitstapjes plaatsen het thema in een bredere context en zetten aan tot reflectie. Door de brede scope en opzet van het boek is het geschikt voor onder meer beleidsmakers, bestuurders, toezichthouders, inspecties, integriteitscoördinatoren, vertrouwenspersonen, OR leden en leidinggevenden in zowel de publieke als semi-publieke en private sector.
Deel I Integriteit: Begrip & beleid
1. INLEIDING: BELANG & OPBOUW 15
1.1 Het belang van integriteit 15
1.2 Opbouw en leeswijzer 18
2. INTEGRITEITSBEGRIP: MULTIDISCIPLINARITEIT & COMPLEXITEIT 21
2.1 Disciplinaire variëteit 21
2.2 De complexiteit van het begrip integriteit 23
2.3 Het dynamische karakter van integriteit 26
3. INTEGRITEITSBELEID: VEELZIJDIG & UITDAGEND 29
3.1 Ontstaan en ontwikkeling van het integriteitsbeleid 29
3.2 Verschillende typen integriteitsschendingen en effecten 32
3.3 Verschillende typen oorzaken 33
3.4 Verschillende typen instrumenten 36
3.5 Verschillende betrokken actoren 38
Deel II Integriteitsmanagement: Strategieën, systemen & modellen
4. INTEGRITEITSMANAGEMENT: STRATEGIEËN & GOVERNANCE 47
4.1 Beïnvloedbaarheid en verantwoordelijkheid 47
4.2 Strategieën: compliance & integrity 48
4.3 De governance van integriteit 50
4.4 Integriteitsbeleid of integriteitsmanagement: what’s in a name? 54
5. INTEGRITEITSSYSTEMEN: VORMVEREISTEN & BASISELEMENTEN 57
5.1 Vormvereisten van integriteitssystemen: kenmerken 58
5.2 Vormvereisten van integriteitssystemen: normen 60
5.3 Vormvereisten van integriteitssystemen: samenvattend overzicht 62
5.4 Basiselementen van integriteitssystemen: controlemechanismen 64
6. INTEGRITEITSMANAGEMENT ONTWIKKELMODEL: VOORBEELD & REFERENTIEKADER 67
6.1 Visualisatie van het model 68
6.2 Toelichting op de samenstellende elementen 68
6.3 Toepassing en voordelen 73
6.4 Het model als leeswijzer 74
Deel III Integriteit in de praktijk: Thema’s & tips
7. INTEGRITEITSBELEID ACTUALISEREN: AANPAK & ANALYSE 81
7.1 Businesscase 82
7.2 Ondernemingsraad als bondgenoot 83
7.3 Grondige analyse 83
7.4 Wenselijke volgorde 84
7.5 Implementatie als ‘pièce de résistance’ 87
8. ETHISCH LEIDERSCHAP: DRAAGVLAK & VOORBEELDGEDRAG 89
8.1 De rol van de moderne ambtenaar 90
8.2 Ongewenste omgangsvormen 91
8.3 Aandachtspunten en knelpunten voor leidinggevenden 92
9. CULTUUR: OORZAAK OF GEVOLG 95
9.1 Cultuur als zwart gat 95
9.2 Werken aan een integere organisatiecultuur 97
9.3 Cultuurdimensies 98
10. DE INTEGRITEITSFUNCTIONARIS: AANJAGER & COÖRDINATOR 101
10.1 De integriteitsfunctionaris als dirigent 102
10.2 Taken van de integriteitsfunctionaris 104
10.3 Eisen en competenties van de integriteitsfunctionaris 105
10.4 Randvoorwaarden voor de integriteitsfunctionaris 105
10.5 Metáfora: integriteit om je vingers bij af te likken 106
11. INTEGRITEITSNETWERKEN: INTERNE & EXTERNE HULPLIJNEN 109
11.1 Interne integriteitsnetwerken 109
11.2 Externe integriteitsnetwerken 111
12. HET INTEGRITEITSPLAN: OVERZICHT & HOUVAST 115
12.1 Integriteitsplan: wat en waartoe 116
12.2 Integriteitsplan: inhoudelijke elementen 116
12.3 De elementen toegelicht 117
12.4 Integriteitsplan en jaarplan 118
13. COMMUNICATIE EN MENINGSUITING: ONGEMAK & TIPS 121
13.1 Het belang van het communiceren over integriteit 121
13.2 Omgaan met sociale media 124
13.3 Omgaan met ambtelijk activisme 125
14. RISICOSIGNALEN: ALERTHEID & ACTIE 129
14.1 Het belang van integriteitsbeleid en risicoanalyses 130
14.2 Procesoverstijgende risicosignalen 132
14.3 Risicosignalen toegelicht 132
15. SOCIALE INTEGRITEIT: GEDRAG & OMGANGSVORMEN 141
15.1 Oorzaken en gevolgen 141
15.2 Ongewenste omgangsvormen zijn integriteitsschendingen 144
15.3 Ongewenste omgangsvormen als onderdeel van het integriteitsbeleid 145
16. DE VERTROUWENSPERSOON: REFLECTIES & AANDACHTSPUNTEN 147
16.1 Historische reflecties 147
16.2 Reflecties op de kernfuncties van vertrouwenspersonen 148
16.3 Reflecties op de rol van de vertrouwenspersoon in het meldproces 151
16.4 Reflecties op betrokkenheid en distantie 153
17. DE MELDREGELING: OPZET & RANDVOORWAARDEN 157
17.1 Wettelijk kader 157
17.2 Parrhesia: de moed tot waarheid spreken 158
17.3 Randvoorwaarden voor goed werkende meldregelingen 160
17.4 Inbedding van de meldregeling in het bredere integriteitsbeleid 160
17.5 Onderzoek naar succesvolle meldprocessen 161
18. DEUGDETHIEK: PEDAGOGISCH & CONTEXTUEEL 163
18.1 Beginsel- en gevolgenethiek 164
18.2 Beperkingen en valkuilen beginsel- en gevolgenethiek 166
18.3 Meerwaarde van de deugdethiek 168
19. INTEGRITEITSMANAGEMENT: VALKUILEN & TIPS 173
20. SAMENVATTING EN RODE DRAAD 177
