Overheidscommunicatie voor professionals
Wie de overheidspraktijk kent, weet hoe weerbarstig die is. Burgers zijn meer dan klanten, bestuurders meer dan managers en ambtenaren meer dan uitvoerders. Overheden verdelen voortdurend schaarse ruimte, tijd en middelen – bijna altijd met ongemak, dilemma’s en betwijfeld vertrouwen tot gevolg. Waar de een wint, voelt de ander zich verliezer. Hoe hard je ook werkt: het is zelden voor iedereen goed.
Op zoek naar manieren van contact
In die context zoeken overheidscommunicatieprofessionals dagelijks naar manieren van contact over het onmogelijke, het ondankbare en het onmisbare. Wat daarvoor allemaal nodig is, staat centraal in Overheidscommunicatie voor professionals. Gebaseerd op decennia aan ervaring biedt dit boek een stevige combinatie van theorie en praktijk.
Overheidscommunicatie: verleden, heden en toekomst
Corine Hoppenbrouwers en Guido Rijnja beschrijven waar het vak overheidscommunicatie vandaan komt, waar het staat, waar het naartoe beweegt en wat de rol van de communicatieprofessional hierin is. Met voorbeelden uit alle bestuurslagen en beleidsterreinen ontstaat een rijk beeld van een discipline die steeds belangrijker wordt voor het functioneren van onze democratie.
De auteurs laten zien hoe communicatieprofessionals verantwoordelijkheid nemen voor maatschappelijke opgaven die geen eenduidige oplossingen kennen. Werken in een democratische context vraagt onderhoud: tegenspraak tevoorschijn luisteren, ruimte creëren voor gesprek, betekenis geven en duidelijkheid bieden over wat wel kan.
Voor iedereen die werkt aan vertrouwen in de overheid
Dit boek is voor de dappere professionals die dagelijks hard werken aan deze complexe opgaven, die in de storm durven staan en volhouden. Het boek biedt ook houvast voor bestuurders, beleidsmakers en dienstverleners die communicatie beter willen begrijpen en benutten.
Voorwoord 5
Deel 1: OverheiD 15
1 Ontstaan en ontwikkeling van openbaar bestuur 17
1.1 Het eigene van overheid 18
1.2 Overheid in vroegere tijden 20
1.3 Van wederopbouw tot nu 21
1.4 Democratie vraagt scheiding der machten 26
1.5 Systeemkenmerken: de eigen aard 28
1.6 Leren van wat fout én wat goed gaat 30
1.7 Samenvattend 31
2 Rollen: hoe burgers en overheid elkaar ontmoeten 33
2.1 Burgerschap 33
2.2 Diversiteit in rollen 36
2.3 Meerdere rollen en bestuurlijke complexiteit 39
2.4 Samenvattend 41
3 Het Huis van Thorbecke en de tussenruimten 43
3.1 Huis van Thorbecke 44
3.2 Gemeenten 47
3.3 Provincies 51
3.4 Rijksoverheid 54
3.5 Waterschappen 57
3.6 Samenwerking in regio’s 61
3.7 Samenvattend 65
4 Beleid, dienstverlening en toezicht 67
4.1 Wie, wat, wanneer en waarom in overheidsland 67
4.2 Samenhang van denken, uitvoeren en naleven 68
4.3 Vijf stappen van de beleidscyclus 70
4.4 Gelijkwaardige relaties 76
4.5 Samenvattend 78
5 Instrumenten: regels, prikkels en communicatie 79
5.1 Drie typen beleidsinstrumenten 79
5.2 De juiste mix 80
5.3 Communicatie in de beleidsmix 81
5.4 Communicatie in het hart van het beleid 82
5.5 Samenvattend 83
6 Spelers: een stijloefening 85
6.1 Burgers 85
6.2 Bestuurders 87
6.3 Politici 89
6.4 Ambtenaren 90
6.5 Journalisten 93
6.6 Belangenbehartigers 95
6.7 Samenvattend 97
Intermezzo: overheid zit ertussen 99
Deel 2: COmmuniCatie 103
7 Wat communiceren betekent 105
7.1 Transmissie: zenden en overdragen 106
7.2 Transactie: ontvangen en toepassen 108
7.3 Interactie: weerklank en verderbrengen 113
7.4 Samenvattend 118
8 Overheidscommunicatie is van betekenis 119
8.1 Persoonlijke, sociale en maatschappelijke koppelingen 119
8.2 Relevant, vindbaar, begrijpelijk en toepasbaar 125
8.3 Taal: voor alle duidelijkheid 129
8.4 Samenvattend 131
9 Overheidscommunicatie als vakgebied 133
9.1 Van overheidsvoorlichting naar overheidscommunicatie 134
9.2 Overheidscommunicatie: een definitie 136
9.3 Communiceren over beleid 137
9.4 Communiceren over de organisatie 144
9.5 Uitgangspunten overheidscommunicatie: een richtsnoer 147
9.6 Samenvattend 148
10 #Hoedan: een blik in de gereedschapskist 151
10.1 Vijf essenties van overheidscommunicatie 152
10.2 Meedelen: vindbare en duidelijke informatie 152
10.3 Meenemen: wederkerige en oprechte dialoog 171
10.4 Motiveren: helpend en gewenst gedrag 181
10.5 Markeren: zichtbare en onderscheidende organisatie 190
10.6 Verantwoorden: onderbouwen van keuzes, beslissingen en uitgaven 201
10.7 Samenvattend 216
11 Factor C: basis voor aansluiting bij beleid 217
11.1 Ontstaan en achtergrond van Factor C 217
11.2 De essentie van Factor C 219
11.3 Vijf pijlers, twintig stappen 219
11.4 Factor C-checker 223
11.5 Doel, analyse, strategie en aanpak 225
11.6 Succesfactoren 230
11.7 Samenvattend 232
12 CASI: aan de slag met gedrag 233
12.1 Het belang van CASI 233
12.2 De zes fasen van CASI 235
12.3 Gedragsbepalers: of wat gewenst gedrag in de weg staat 239
12.4 Interventiestrategieën: of hoe de doelgroep in beweging komt 241
12.5 Hoe CASI werkt: stimuleren van zonnepanelen 242
12.6 Samenvattend 244
13 Dilemmalogica: omgaan met spanningen 245
13.1 Geen dilemma zonder logica 245
13.2 Procedurele rechtvaardigheid 248
13.3 Werken met dilemmalogica: drie stappen 250
13.4 Samenvattend 258
14 Communiceren in gemeenten: nabij, complex en onmisbaar 259
14.1 Gemeentelijk team Communicatie 259
14.2 Raadscommunicatie 260
14.3 Communicatie rondom verkiezingen 262
14.4 Communicatietaken van gemeenten 263
14.5 Met het oog op morgen 274
14.6 Samenvattend 275
15 Communiceren in provincies: verbinden vanuit het midden 277
15.1 Provinciaal team Communicatie 277
15.2 Communiceren met andere overheden 279
15.3 Communicatietaken van provincies 283
15.4 Met het oog op morgen 287
15.5 Samenvattend 288
16 Communiceren op rijksniveau: balanceren tussen belangen 289
16.1 Ontwikkelingen in communicatiefunctie op rijksniveau 289
16.2 Communicatietaken van de rijksoverheid 293
16.3 Met het oog op morgen 300
16.4 Samenvattend 301
17 Communiceren door waterschappen: alles stroomt 303
17.1 Team Communicatie van waterschappen 303
17.2 Communiceren door waterschappen 306
17.3 Met het oog op morgen 313
17.4 Samenvattend 314
18 Communiceren in regio’s: praktische realiteit 315
18.1 Regionale teams Communicatie 315
18.2 Communicatietaken van regio’s 317
18.3 Met het oog op morgen 327
18.4 Samenvattend 328
Intermezzo: Aansluiten en perspectief bieden 329
Deel 3: PrOfessiOnal 333
19 Vakmanschap 335
19.1 Vakmensen verbinden 335
19.2 Ambtelijk vakmanschap 339
19.3 Hoe de professional professionaliseert 345
19.4 Naar een professionele identiteit 346
19.5 Samenvattend 347
20 Vakmanschap van communicatieprofessionals 349
20.1 Communicatie als professie 349
20.2 Overheidscommunicatie als professie 355
20.3 Morele maatstaven: wat is het goede? 356
20.4 Samenvattend 362
21 Opleiden voor overheidscommunicatie 365
21.1 Het ontstaan van opleidingen en beroepsverenigingen 366
21.2 Overheidscommunicatie studeren, bijleren en ontwikkelen 367
21.3 Beroepsvereniging Logeion 369
21.4 Beroepsniveauprofielen 371
21.5 Trends voor de professional 373
21.6 Samenvattend 375
Epiloog: Tijd voor betekenis 377
Index 381
Bronnen, verwijzingen en verder lezen 385
