Geschiedenis van het Ministerie van Justitie 1940-1945

Tijdens de oorlog bleef het Ministerie van Justitie in Nederland functioneren. Een parallel Ministerie in Londen bereidde intussen de terugkeer voor. Hoe gingen de Ministeries thuis en overzee om met de bezetting?

Harde strijd

Nauwelijks een paar dagen oud was de Tweede Wereldoorlog in Nederland, toen eerst koningin Wilhelmina en vervolgens het hele kabinet naar Londen vluchtte. Daar kwam een piepklein departement van Justitie tot stand dat van alles moest regelen. Bijvoorbeeld het ontwerpen van een bijzondere rechtspraak om na de oorlog zo snel mogelijk naar de parlementaire democratie terug te keren. Dat wilde het kabinet en dat wilde de minister van Justitie, maar koningin Wilhelmina wilde er niets van weten. Dus trad de minister af, maar zijn opvolger, ook een democraat, werd eveneens door de vorstin afgeserveerd. Het was een keiharde strijd die uiteindelijk op het nippertje door de democratie gewonnen werd.

Idealen en angsten

In Nederland bestond onder de Duitse bezetting ook nog het departement van Justitie. Het werd vanaf het begin geleid door een ambtenaar die zich erg uitsloofde om het de Duitsers naar de zin te maken. Hij vertrok in 1941 om na de oorlog terug te keren en nog twintig jaar hoogste ambtenaar te zijn.

Eind 1940 werden de joodse ambtenaren van het departement ontslagen. Wat is er van hen geworden? De afdeling Wetgeving, die de ariërverklaringen niet wilde ondertekenen werd overreed om dat toch maar wel te doen. Maar hoe fout konden de nationaalsocialistische juristen zijn die er als ambtenaar van op de hoogte waren dat er onderduikers in het departement verborgen zaten? In 1943 dwongen de Duitsers het departement om van Den Haag naar Apeldoorn te verhuizen. Wat had dat tot gevolg en hoe probeerde de toen heersende nationaalsocialistische secretaris-generaal zijn ambtenaren uit handen van de Duitsers te houden? Op deze en talloze andere problemen en voorvallen – in vrij Londen en in bezet Nederland – gaat dit boek.