Geloof en wetenschap in de islam

Averroes (Ibn Rushd, 1126-1198), telg uit een voornaam geslacht in het Moors-Arabische Spanje, was de laatste grote aristotelicus van de klassieke islamitische wereld. Zijn oorspronkelijke en uiterst nauwgezette Aristoteles-commentaren beïnvloedden in sterke mate het christelijke denken en bezorgden hem een eervolle plaats in Dantes Goddelijke komedie. Door het belang dat hij hechtte aan rationaliteit, ook in het benaderen van de waarheden van de godsdienst, kwam hij in conflict met de islamitische orthodoxie. Uiteindelijk werd hij uit zijn ambt ontheven en naar Marokko verbannen. Terwijl zijn geloofsgenoten zich zo van hem afkeerden, heeft hij des te meer ingewerkt op de joodse denkers in Spanje en vervolgens ook op de hele christelijke scholastiek. Vanwege zijn grote invloed op de eerste Europese universiteiten van Italië en Frankrijk heeft Averroes mede een belangrijke bijdrage geleverd tot het humanistisch denken en indirect ook de weg bereid voor de westerse moderniteit en Verlichting.

Averroes' Fasl al-maqal of 'Definitieve verhandeling' was en blijft een van zijn belangrijkste werken en een van de beste verdedigingen van de legitieme rol van de rede binnen een geloofsgemeenschap. De tekst presenteert zichzelf als een pleidooi tegenover een tribunaal waarin de geopenbaarde Wet van de islam als enige autoriteit geldt. Averroes, die uiterst kritisch is ten aanzien van de anti-filosofische instelling van de gevestigde islam, probeert aan te tonen dat de Wet filosofiestudie en logisch redeneren niet alleen toestaat maar zelfs verplicht stelt. Hij verdedigt vroegere moslim-filosofen en zegt dat het neersabelen van hun werk schadelijker is voor de islamitische gemeenschap dan de gedachten die erin worden ontvouwd. Door nader in te gaan op de drie fundamentele methoden waarmee de Wet mensen van verschillende aanleg en temperament de helpende hand reikt, presenteert Averroes hier een even zorgvuldig geformuleerde als voortreffelijk beargumenteerde opvatting over de mogelijkheden en grenzen van geloof en rede.

Deze unieke tekst bewijst eens te meer dat de hedendaagse debatten over godsdienst, rationaliteit en intellectuele vrijheid allerminst nieuw zijn, maar hun wortels hebben in het werk van filosofen als Averroes, wiens betekenis voor het moderne denken moeilijk kan worden overschat.

Vertaald, ingeleid en geannoteerd door Remke Kruk.