Interview Zet de handen en vingers aan het werk
In Nederland start het formele leren schrijven in groep 3, terwijl veel kleuters minder buiten spelen, minder rommelen met klei, zand en water, en sneller geholpen worden met ritsen en knopen. Precies die dagelijkse “handenwerkmomenten” voeden grijpen, knijpen, rollen, voelen en draaien—bewegingen waar later een stabiele pengreep en vloeiende schrijfritmiek uit groeien. “Van swipen leer je geen schrijven… die spieren moeten ook echt geoefend zijn,” zegt Silvana in ons interview. Als die ervaringen verschralen, wringt het in groep 3: kinderen moeten tussen lijntjes schrijven terwijl hun handen nog om groot, tastbaar en betekenisvol werk vragen.
Met Aandacht voor de fijne motoriek in kleuterthema’s steekt Silvana de hand uit: een praktische, onderbouwde manier om fijne motoriek dagelijks te laten gebeuren ín het thema, niet ernaast. In het thema Ziekenhuis krijgt het handenwerk betekenis: bij de apotheek rollen kinderen klei tot mini-capsules en sorteren ze met een pincet; in de taalhoek maken ze etiketten en een doseringskaart; aan de materialentafel oefenen ze dopjes open- en dichtdraaien en werken ze met mortier en stamper. Wat in het ene onderdeel ontstaat, krijgt een functie in het volgende.
Van grof naar fijn — de logica
Schrijfvoorbereiding groeit mee met de beweging: eerst groot en vrij uit schouder en arm, daarna verfijnder uit onderarm en pols, pas dan het kleine vingerwerk. In materialen met weerstand oefenen kinderen vloeiende, ruime bewegingen en leren ze kracht doseren. Vervolgens worden die bewegingen kleiner en regelmatiger: draaien, knijpen, arceren met een zichtbaar start- en stopteken. Vanuit die basis ontstaan korte, natuurlijke schrijfmomenten in het spel—een lijstje, een label, een routepijl—zonder dat het spel verandert in oefenen om het oefenen. Te vroeg “verkleinen” geeft gespannen handen tussen de lijntjes; bewust vertragen bouwt souplesse, ritme en aandacht op waar de pen straks op kan meeliften.
Eerst beweegt een kind uit schouder en arm… pas later nemen onderarm, pols en vingers het over.
Aansluiten op de Kennisbasis Handschriftenonderwijs en schrifteduactie
In de voorbereidende fase verkennen kinderen materialen spelenderwijs. Zo groeit een goede greep en krachtdosering. De ontdekking van grafische sporen lokt nieuw bewegen uit—bewust starten, sturen en stoppen—en legt de basis voor later schrijven. In deze fase krijgt geschreven taal betekenis en begint letterverkenning (nog beperkt van omvang).
Bron: Kennisbasis Handschriftenonderwijs en schrifteduactie (p. 52)
Materiaalkeuze ís didactiek
Elk materiaal lokt een andere beweging uit. Nat ↔ droog, ruw ↔ glad, zwaar ↔ licht laten vingers, pols en arm voelen hoeveel druk nodig is en welk tempo werkt. Een zandpen over vochtig zand geeft directe feedback op ritme; wasco op ruw papier vraagt bewuste drukdosering; een deegroller activeert symmetrie en samenwerking van beide handen. Contrasten laten kinderen kracht en ritme voelen—dat is precies wat later bij schrijven helpt. Zulke keuzes zijn geen logistiek detail maar onderdeel van het pedagogisch-didactisch ontwerp. Silvana: “Veel leerkrachten zeggen: ‘Dat doe ik al in de hoek.’ Nu weet je waarom—en wat je precies ontwikkelt.”
Waarom dat bewustzijn telt: schrijfbewegingen worden stabiel wanneer het grote werk eerst ontspant. Ontspanning in schouder en arm geeft ruimte voor verfijning in onderarm en pols, waarna vingers precisie aankunnen. Daarom zijn gym en (buiten) bewegen geen luxe: ze ontladen spanning, lokken pols- en vingerwerk uit (knikkeren, met dobbelstenen spelen) en bouwen ritme en krachtdosering op. Dit kan klein en dagelijks: in een Piratenthema even op één been staan (later huppelen) voor evenwicht en rompstabiliteit; in een Wasstraat samen een spons uitwringen voor doseren, knijpkracht en ritme.
Contrasten laten kinderen kracht en ritme voelen—dat is precies wat later bij schrijven helpt.
Zicht op groei — observeren zonder testcultuur
In deze werkwijze geen losse toetsen of vaardigheidskaartjes, maar kijken in het doen. Groei wordt zichtbaar in hoe een kind beweegt en in wat het achterlaat in de hoek: een gelijkmatiger lijn, rustiger rondjes, een etiket dat verzorgd is. Kijk kort en doelgericht tijdens het spel, benoem wat opvalt en welke volgende stap logisch is—bijvoorbeeld van grote, vloeiende rollen naar kleinere draaibewegingen uit de pols. Een foto van het werk of een korte notitie volstaat om dat moment te vangen. Ook de overdracht tussen onderdelen telt mee: wat in de apotheek gedoseerd lukt, krijgt in de taalhoek dezelfde zorgvuldigheid. Zo onderbouw je ontwikkeling zonder cijfers; het gaat om het proces, niet om afvinklijstjes.
Plezier is daarbij geen franje maar brandstof. Als kinderen oplichten—willen doorgaan, willen laten zien wat net lukte—ontstaat leerruimte zonder dat het oefenen zo voelt. Dat is de menselijke maat achter het pleidooi: eerst zien wat er nú gebeurt, dan afstemmen op wat dit kind nú nodig heeft. Wie zo werkt, bouwt stap voor stap een fundament waarop schrijven geen sprong is, maar een natuurlijke volgende stap. De pen volgt.
_w440_h650.jpg)
Aandacht voor de fijne motoriek in kleuterthema’s
Silvana Herben
Deze uitgave verbindt praktijk met onderbouwing: thematisch werken (geen losse kaartjes), de logica grof → fijn, materiaalkeuze als didactiek, en observeren i.p.v. testen. Zo ontstaat een werkbare lijn van spel naar schrijfritme, met dagelijkse routines die passen in elk thema en taal waarmee je professioneel kunt verantwoorden richting team en ouders.
Meer info >