Slow research
In veel hbo-opleidingen leren studenten interviewtechnieken, maar écht luisteren is vaak moeilijker dan het lijkt. Studenten zijn geneigd om snel tot de kern te willen komen, de antwoorden te verzamelen die passen bij hun onderzoeksvraag, en daarna ‘door’ te gaan naar de analyse.
Hoe leer je studenten om verder te kijken dan de oppervlakte? Om niet alleen te registreren wat mensen zeggen, maar te begrijpen wat hen beweegt? De sleutel ligt in drie woorden: vertragen, luisteren en doorvragen.
Een goed interview is geen vragenlijst, maar een gezamenlijk onderzoek. Studenten die leren doorvragen -“Kun je een voorbeeld geven?”, “Wat maakt dat belangrijk voor je?”- ontdekken vaak dat achter elke uitspraak een wereld van ervaringen schuilgaat.
Wat ontbreekt, is het onzichtbare: de drijfveren, waarden en emoties die gedrag sturen. Dat wat mensen vaak zelf niet expliciet benoemen, maar wat bepalend is voor hun keuzes, overtuigingen en weerstand. Dáár ligt de meerwaarde van kwalitatief praktijkgericht onderzoek – mits het goed wordt gedaan.
Wie goed luistert, hoort wat niet gezegd wordt.
Slow research, de kunst van vertragen
In een tijd waarin alles sneller lijkt te moeten gaan, biedt slow research een waardevol tegenwicht. Slow research is niet traag in de zin van inefficiënt, maar zorgvuldig. Voor studenten betekent dit: durf te vertragen. Niet meteen oordelen of verklaren.
- stiltes laten vallen;
- de ander tijd geven om te denken;
- niet te snel interpreteren of invullen;
- luisteren met nieuwsgierigheid, niet met bevestigingsdrang.
Docenten kunnen dat stimuleren door in de begeleiding niet alleen te vragen naar hoeveel interviews zijn afgenomen, maar ook: Wat heb je echt gehoord? Wat verraste je? Wat liet je even stil worden?
Luisteren als ambacht
Echt luisteren is een onderschatte vaardigheid. Veel studenten luisteren vooral om te kunnen reageren of bevestigen wat ze al denken. Maar kwalitatief onderzoek vraagt een ander soort luisteren: aandachtig, oordeelloos, met volledige aanwezigheid.
Luisteren betekent ook: stilte verdragen. Niet meteen invullen wat iemand bedoelt, niet haastig doorgaan naar de volgende vraag. Juist in het niet-gezegde, in de aarzelingen en de pauzes, schuilt vaak betekenis.
Docenten kunnen dit trainen met eenvoudig een luisteroefening waarin studenten een paar minuten moeten luisteren zonder te reageren of het eigen interview terugluisteren om te ontdekken waar ze te snel invulden.
Doorvragen: van gedrag naar betekenis
De meeste respondenten geven in eerste instantie sociaal wenselijke of rationele antwoorden. Ze vertellen wat ze doen of vinden, maar niet altijd waarom ze dat doen of vinden. Doorvragen helpt om van gedrag naar betekenis te gaan.
- Doorvragen vraagt niet om meer vragen stellen, maar om andere vragen — open, verkennend, gericht op ervaring en gevoel in plaats van op mening of feit.
- Doorvragen vraagt moed. Want het betekent dat je niet genoegen neemt met het eerste antwoord. Dat je durft te blijven vragen, ook als het ongemakkelijk wordt of iemand nadenkt. Studenten stoppen vaak te vroeg met vragen – precies op het moment dat het interessant begint te worden.
- Doorvragen is geen eindeloos waarom-vragen, maar een manier om lagen te ontdekken: Wat iemand doet of zegt (gedragsniveau), wat iemand denkt of voelt (ervaringsniveau) en wat iemand belangrijk vindt of wil vermijden (waarden- en motievenniveau).
Doorvragen is de brug tussen gedrag en betekenis.
_w440_h650.png)
Docenten kunnen helpen door interviews samen te analyseren en te vragen: Waar had je nog één vraag extra kunnen stellen om meer inzicht te krijgen? Of met studenten de ijsbergmetafoor te oefenen (boven water is wat zichtbaar is (gedrag en uitspraken) en onder water wat iemand denkt, voelt, drijfveren, barrières, waarden, overtuigingen en bij analyses expliciet te vragen:
• Wat vertelt deze uitspraak over wat iemand belangrijk vindt?
• Welke behoefte of angst klinkt hier door?
• Welke waarden lijken hier op het spel te staan?
Tot slot
Door slow research, aandachtig luisteren en doorvragen te integreren in het onderwijs, helpen docenten studenten niet alleen betere onderzoekers te worden, maar ook betere professionals – mensen die kunnen zien, horen en begrijpen wat anderen écht beweegt.
Reflectievragen voor docenten
• Hoeveel ruimte geef ik studenten om te vertragen?
• Waar stimuleer ik nieuwsgierigheid in plaats van efficiëntie?
• Luister ik zelf zoals ik mijn studenten wil leren luisteren?
Gerelateerde uitgaven:
_w173_h400.jpg)
Kwalitatief interviewen: kunst en kunde (3e druk)
