Interview Oproep aan sociaal werkers: ‘Kijk naar de context!’
Individuele casussen vertellen zelden het hele verhaal. Kijk naar de context! laat zien waarom sociaal werk pas echt effect heeft als omgevingsfactoren worden meegewogen en structurele oorzaken worden geadresseerd. Deze uitgave plaatst context-sensitiviteit terug in het hart van het beroep.
Hiaat in de opleiding
‘De sociale context van individuele problemen moet weer hoog op de agenda’, stellen Lilian Linders, lector, en docent-onderzoeker Josip Kešić van het lectoraat Empowerment & Professionalisering van Hogeschool Inholland. ‘Er is een discrepantie tussen hoe de opleiding studenten aflevert en wat het vak van sociaal werker in de praktijk vraagt. Het betrekken van de sociale context is juist de kern van het werk, en dat gebeurt te weinig.’
Daarom schreven ze met collega’s van het lectoraat Kijk naar de context!, een studieboek dat studenten inzicht biedt in het belang van de context en helpt hun context-sensitieve competenties te ontwikkelen.
Oog voor de context
Volgens de auteurs kijken sociaal werkers te veel naar de individuele problemen van cliënten. Kešić: ‘Als je individuen helpt zonder oog voor de sociale factoren die een rol spelen, ben je niet effectief bezig. Juist door te werken aan de context, kun je mensen écht helpen.’
Linders vult aan: ‘Het is zelfs je opdracht om als sociaal werker de oorzaken van problemen te benoemen en onder de aandacht te brengen. Denk aan het toeslagenschandaal. Sociaal werkers en schuldhulpverleners móeten in individuele casussen met deze problemen te maken hebben gehad. Maar ze hebben onvoldoende gesignaleerd dat er een structureel probleem was.’
Sociaal werkers hebben meer kracht en macht dan ze zelf denken.
Individualistische tijdgeest
Kešić ziet de focus op het individu in vrijwel alle aandachtsgebieden van het sociaal werk terug. Hij denkt dat dit te maken heeft met de individualistische tijdgeest. ‘Die beïnvloedt ook studenten sociaal werk. Uit onderzoek blijkt dat ze zich vooral zien als individueel hulpverlener. Ze voelen zich meer aangetrokken tot psychologie dan tot sociologie, dat vind ik ook veelzeggend.’
‘Dat is niet zo gek, het zijn kinderen van deze tijd’, knikt Linders. ‘Een tijd waarin we problemen sterk individualiseren en psychologiseren. Maar daardoor hebben ze wel een flinke afstand tot wat het beroep van sociaal werker eigenlijk inhoudt. Context-sensitiviteit is een essentiële vaardigheid die ze moeten ontwikkelen.’
Kwesties aankaarten
Volgens Kešić speelt de opleiding zelf ook een rol. In de jaren ’70 en ’80 was er in sociale opleidingen meer aandacht voor maatschappelijke thema’s als ongelijkheid en empowerment. Linders, die begin jaren ’80 op de sociale academie zat, bevestigt dat. ‘De opleiding was maatschappijkritischer en er waren regelmatig protesten tegen sociaal onrecht. Een groot verschil met hoe het curriculum langzaam maar zeker geïndividualiseerd is.’
In een tijd waarin individualisering de norm is, kan het natuurlijk spannend zijn om een politiserende rol te pakken. Maar volgens Linders en Kešić hoeven sociaal werkers dat niet alleen te doen. ‘Begin met een gesprek met je collega of leidinggevende. Dat kan een eerste stap zijn naar gezamenlijke actie.’
Hoe doe je dat?
De auteurs begrijpen dat context-sensitief werken, vooral voor jonge mensen, lastig kan zijn. Daarom biedt Kijk naar de context! tal van voorbeelden en tools. ‘We wilden het leuk en behapbaar maken voor studenten’, vertelt Kešić. ‘Met interessante oefenvragen en actuele casussen die aansluiten bij hun belevingswereld. Zo maken we duidelijk hoe context-sensitief werken er in de praktijk uitziet.’
Het boek leert dat de context van een situatie groot of klein kan zijn, net als de invloed die je daarop als sociaal werker hebt. Bij gezondheidsproblemen van een cliënt kan je bijvoorbeeld breder kijken of er voldoende sportvoorzieningen in de wijk zijn, en hierover met de gemeente in gesprek gaan. Bij grotere, maatschappelijke kwesties zoals de toeslagenaffaire kun je juist klein beginnen. ‘Toets bij collega’s of zij vergelijkbare ervaringen hebben, en kaart het dan gezamenlijk aan’, legt Kešić uit. ‘In het boek geven we strategieën voor collectieve beleidsbeïnvloeding. Besef dat je als sociaal werker geen individueel beroep hebt.’
Beroepstrots terug
Kijk naar de context! is niet alleen een oproep tot reflectie, maar ook tot actie. Kešić en Linders zijn ervan overtuigd dat sociaal werkers daardoor hun beroepstrots kunnen terugvinden. ‘Sociaal werkers hebben veel meer kracht en macht dan ze zelf denken’, zegt Linders. ‘Dit boek helpt hen stap voor stap om die kracht te gebruiken, precies zoals het beroep bedoeld is.’
Kijk naar de context! Hoe sociaal werkers bijdragen aan sociale verandering en empowerment
1e druk | 2024 | Lilian Linders, Josip Kesic, Niels Hermens (red.)
Meer info >