Het laatste woord
Twijfelen aan zekerheden
Filosofische reflectie op het dogmatisme, het apodictische denken en de ‘macht van het woord’
Wie met gezag en geloofwaardigheid spreken wil, moet dit namens het hogere kunnen doen. Daarom heeft onze seculiere samenleving alternatieven gevonden voor God: we spreken niet langer in Zijn naam, maar in die van waarheid, rechtvaardigheid, efficiency, gezondheid, veiligheid of duurzaamheid. Dit heeft een nieuwe vorm van dogmatiek de wereld in gebracht, een machtige stem die geen tegenspraak duldt en altijd het laatste woord opeist.
Het belang van sceptici
In Het laatste woord legt René ten Bos de institutionele, psychologische en politieke mechanismen bloot die verklaren waarom we zo dogmatisch zijn en blijven. ‘Onderwerping,’ zo signaleert hij, ‘is de prijs die we maar al te graag willen betalen om iemand te worden.’ Tegelijkertijd heeft de samenleving behoefte aan sceptici die zich niets gelegen laten liggen aan leerstelligheid en de bijbehorende waarheidspretenties. Onze instituties hebben juist baat bij de frisse lucht van de twijfel om tot nieuwe inzichten te komen.
Over de auteur
René ten Bos (1959) is hoogleraar filosofie en voormalig Denker des Vaderlands (2017-2019). Van zijn hand verschenen bij Boom onder meer Water (2014, genomineerd voor de ECI Literatuurprijs), Bureaucratie is een inktvis (2015, winnaar Socratesbeker 2016), Dwalen in het antropoceen (2017) en Meteosofie (2021).
Inhoudsopgave Het laatste woord
Inleiding 9
Tussen vorm en niets 9 | Denkfiguren, denkbewegingen 15 | Dat en wat 19 | Atheos (zonder God) 21
DEEL I: MYTHE EN DOGMA 27
1. Het huis op orde krijgen 29
Taalrechtvaardigheid 32 | Wetstotalitarisme 37 | Taaldehydratie 40 | Ware meningen 43 | Pistis 49
2. De gedwongen kaart 51
De twee lichamen van de koning 51 | Almachtsfantasieën 55 | Institutieloosheid 60 | Spreken in naam van 66 | Hermarion 72
3. Het regime van de woordtrouw 77
Wat niet in de boeken staat 78 | Aevum 84 | De slapeloze staat 88 | Hopen op 14 oktober 91
4. Niemand is een naam 95
Niemand 96 | Epifanie 101 | Syme 104 | Een nevel van vormloosheid 108 · Blumenberg 109 · Gigon 114 | Mythe versus dogma 118
DEEL II: MANAGEMENT EN GEZONDHEID 121
5. Het zachte imperium 123
Scientia civilis 125 | Coöptatie 135 | Techniek (1) 139 | Geen stijlbehoefte 144
6. Salus populi suprema lex esto 145
Fat lives don’t matter 146 | Effectiviteit 151 | Techniek (2) 156 | Orthopraxie
161 | Er is geen collectieve kritische geest 164 | Microbeboeren 170 | Epistemocratie 174
7. Reuring 179
Geruis 179 | Slechte knechten 183 | Snode werkelijkheid 187 | Gezondheidskruistochten 195 | Milititia sine malitia 200 | Belegering 203 | Bionegativiteit 209
8. Het narcistische materiaal 217
Ons lichaam 217 | Metaforiseringstijd 221 | Het monumentale subject 225 | Fantoombeeld 227 · Kierkegaard 231 · Blumenberg 237 · Charim 247 | Innerlijkheid 253
Epiloog: Uilen die in de zon kijken 257
Schijt en bloed 257 | De leer der onwetendheid 262 | Prius inaudita 264 | Een andere God? 267
Dankwoord 273
Noten 275
Literatuur 301
Namenregister 310
Reviews 'Het laatste woord'
In de media
‘Ten Bos neemt zijn publiek serieus en heeft de aangename karaktertrek zijn lezer niet van alles te willen overtuigen.’ – Trouw
‘We willen geen onduidelijkheid, maar heldere antwoorden – en krijgen die ook. Ten Bos pleit daarentegen voor ‘‘de frisse lucht van de twijfel’’ om het dogmatisme te doorbreken.’ – Filosofie Magazine
‘Het is een boek dat aanzet tot denken. Hij schrijft prachtige dingen over o.a. Kierkegaard waardoor je ook weer zin krijgt om andere filosofen te lezen. – Boek van de Week bij De Ochtend op NPO Klassiek
Interview in de Volkskrant: Zijn nieuwe boek is een pleidooi voor idiotie. Wat betekent dat precies?
Interview in Filosofie Magazine: ‘We kunnen veel leren van idioten’
Meer van René ten Bos
Meteosofie
Hooghouden
Extinctie
Het volk in de grot
