Hoe je taal inzet om burgerschapsdoelen te realiseren

Social media en democratische waarden

Klaver merkt het ook in de klas. Jongeren zijn zoekende en worden sterk beïnvloed door social media. Hun democratische waarden zijn niet meer zo vanzelfsprekend. Van Dijk ziet daarover verontrustende statistieken. Veel jongeren weten weinig over de Holocaust en ze wijzen bijvoorbeeld queeridentiteiten of de islam af. Van Dijk: “De urgentie van burgerschapsonderwijs zit niet alleen in de wettelijke opdracht van scholen, maar ook in de propaganda die via sociale media op leerlingen afkomt”. Geletterde jongeren die hebben geleerd kritisch na te denken kunnen daar weerstand aan bieden.

Lesideeën voor leraren

Leraren hebben behoefte aan handvatten om burgerschap te integreren in de lessen. “In dit boek delen docenten beproefde lesideeën rond zes thema’s, met een theoretische onderbouwing”, vertelt Van Dijk. “Een vmbo-docent beschrijft bijvoorbeeld heel inspirerend hoe hij met zijn leerlingen de middeleeuwse klassieker Van den vos Reynaerde leest nadat hij ze eerst over de actualiteit rond wolven heeft laten nadenken. ”Dat de fabel over macht en subversiviteit gaat, maakt de lessen extra relevant.”

Burgerschap is dus uitstekend te integreren in lessen Nederlands, Frans of Engels, zonder de vakinhoud te verwaarlozen. En volgens Klaver kan je daar het beste zo vroeg mogelijk mee beginnen. “Doe je dat aan de hand van literatuur of muziekteksten, dan is het bovendien veilig voor leerlingen. Ze hoeven niet per se met hun persoonlijke ervaring of mening te komen, je kan discussiëren over wat de personages meemaken.”

Krachtige verbinding tussen taal en burgerschap

Taal is een krachtig middel om aan kerndoelen rond burgerschap te werken. Van Dijk: “Door een goede taalvaardigheid kan je je beter uitdrukken en handhaven als burger. Kritische geletterdheid leert je om frames en discoursen in een tekst te herkennen. Literaire geletterdheid maakt je gevoelig voor de perspectieven van anderen. Dat leidt tot een meer inclusieve vorm van burgerschap en wederzijds begrip. Een mooi citaat in het boek gaat over een jongen die na het lezen van een roman zei: ‘Ik heb geleerd dat ik het supergoed heb in het leven. Dat weet ik eigenlijk al, maar dat realiseer ik me nooit’.”

Volgens Klaver levert het lezen van een boek veel op voor taalvaardigheid en denkvaardigheid. Geef leerlingen goede denk- en discussievragen en er ontstaan mooie discussies. “Met mijn leerlingen las ik Het behouden huis van W.F. Hermans. Er ging een wereld voor ze open over wat oorlog met mensen doet en een link naar de actualiteit was gemakkelijk te leggen.”

Kritisch lezen en solide argumenteren

Kritisch lezen kan volgens Van Dijk ook bij vakken zoals aardrijkskunde of geschiedenis geoefend worden. “Door het goed lezen van teksten en daarover onderbouwde discussies te voeren in de klas, leren ze niet alleen hun mening te roepen, maar ook solide argumentatie uit de tekst te gebruiken. Uit onderzoek blijkt overigens dat leerlingen daarin best uitgedaagd willen worden.”

Door teksten met een kritische houding te lezen, leren leerlingen ook vragen te stellen als: wie is de informatiebron, wat is het perspectief? Van Dijk: “Zo adresseer je bijvoorbeeld het analyseren van frames die politici gebruiken.”

Schurende onderwerpen

In een klas vol leerlingen met eigen ervaringen en meningen is het niet altijd makkelijk om schurende onderwerpen te bespreken. Klaver: “Soms heb je een blok van jongens in een klas die beïnvloed zijn door Andrew Tate of leerlingen die tegen de islam zijn. Het risico is dat leraren dat onderwerp maar laten zitten, uit ongemakkelijkheid. Het boek biedt kaders voor een veilige en inclusieve aanpak. Hiphop-teksten zijn bijvoorbeeld goed in te zetten, ze gaan vaak over identiteit en waar je vandaan komt. Je kan ook een boek lezen over een maatschappelijk thema en leerlingen daarover interviews laten doen. Of mensen op school uitnodigen die vertellen over hun ervaringen met racisme of dakloosheid.”

Burgerschapsdoelen

Klaver en Van Dijk zijn van mening dat de kerndoelen voor burgerschap veel kansen bieden. Ze sporen docenten aan samen te kijken hoe ze daarbij taal en tekst kunnen inzetten.”Leerlingen hoeven het niet eens te worden met elkaar, maar moeten wel samenleven als burgers. Daarom is het zinvol om samen teksten te lezen en te discussiëren over de betekenis van woorden, representaties en posities. Via literatuur wordt de wereld de klas binnengehaald.”