Intimiteit en onthechting

Artistiek-filosofische verkenning van afstand en nabijheid, het terra incognita tussen het zelf en de ander.

Leef je voor jezelf of voor de ander? Waar ligt de grens tussen overgave en ongebondenheid? De filosofie van de levenskunst uit zowel oost als west bevindt zich op dit snijvlak van intimiteit en onthechting. Wijsgerige meesters uit beide tradities raden ons doorgaans aan om minder op onszelf te letten, want zo kunnen wij ons werkelijk met de wereld verbinden. De valkuil van dergelijke intimiteit is echter zelfverlies. De valkuil van een al te grote onthechting is dan weer isolatie. Het komt er dan ook op aan om steeds de balans te vinden tussen verbinding en jezelf poneren.

De deugden van de filosofie van levenskunst

Intimiteit en onthechting geeft een handreiking voor dit evenwicht aan de hand van vier toonaangevende en radicale (levens)kunstenaars uit de twintigste eeuw: dichter Paul Celan, componist Claude Vivier, schrijfster Clarice Lispector en beeldend kunstenaar Alberto Giacometti. Zij belichamen vier mogelijke levenswegen of ‘moderne deugden’: herbronning, compassie, vrijgevigheid en ‘succesvol falen’. Samen vormen deze deugden een filosofie van levenskunst.

‘Mystieke en poëtische teksten over de verbinding tussen mens en wereld laten vaak alleen het tot uiterste verfijning gerijpte eindstadium van de zoektocht naar de balans tussen zelfverlies en zelfbevestiging zien. Dat wij niet aan dit ideaalbeeld kunnen voldoen, hoeft volgens mij niet te leiden tot defaitisme. Met dit soort utopische vergezichten in je achterhoofd kun je zelf, bij wijze van spreken elke dag opnieuw, een levenskunst tussen intimiteit en onthechting vormgeven. Hierbij kunnen voorbeelden uit de wereld van de kunst behulpzaam zijn. In de levens en werken van sommige kunstenaars zijn de ideeën over een volmaakte balans tussen zelfverlies en zelfbevestiging aanwezig. Mislukking, verstarring, dwaling en allerlei vormen van obstructie worden door deze artistieke figuren niet toegedekt, maar zijn onlosmakelijk verbonden met hun levenskunstige wegen.’

Michel Dijkstra (1982) is docent en publicist op het gebied van oosterse filosofie en westerse mystiek. In 2019 verscheen In alle dingen heb ik rust gezocht. De weg naar eenheid van Meister Eckhart en zenmeester Do–gen. Eerder publiceerde hij onder andere Zenboeddhisme (2010), Inleiding taoïstische filosofie (redactie, 2015) en Basisboek oosterse filosofie (2016).