Kritiek van de zuivere rede

Hoofdwerk van Immanuel Kant

Weinig boeken hebben zo’n helder stempel op de moderne cultuur gezet als Kants Kritiek van de zuivere rede. Waar de Franse Revolutie in 1789 een blijvende politieke wending teweegbracht, daar veroorzaakte Kants boek, dat enkele jaren eerder verscheen, een filosofische aardverschuiving.

Een verkenning van de mogelijkheden en grenzen van de rede

De denkers die de spreekbuis van onze tijd geworden zijn, zoals Schopenhauer, Heidegger, Wittgenstein of Lyotard, bevestigen het: met Kants Kritiek is onze wereld pas echt modern geworden. Kant zelf zei dat de Kritiek van de zuivere rede een ‘tweede copernicaanse wending’ betekende. Het idee dat de aarde het centrum van ons zonnestelsel vormt werd door Copernicus in de 16de eeuw verworpen; op soortgelijke wijze verwierp Kant de door alle filosofen van zijn tijd gedeelde vooronderstelling dat de natuur iets is wat buiten de mens ligt. Kant laat zien dat kennis afhankelijk is van de manier waarop onze rede de dingen ordent en interpreteert. En dat betekent dat kennis een samenspel is van zintuiglijke waarneming en verstandelijke begrippenkaders die onze blik al bepalen nog voordat we iets gezien hebben. De ‘dingen op zichzelf’ – los van onze subjectieve inbreng – kunnen we nooit kennen. Zo verkent Kant de mogelijkheden én grenzen van de menselijke rede: de Kritiek van de zuivere rede is daarvan het indrukwekkende resultaat. Iedereen die zich modern of postmodern noemt, is erfgenaam van dit kritische zelfonderzoek. Daarom is Kants boek veel meer dan een belangwekkend wetenschappelijk geschrift: het is het fundament van een tijdperk dat nog lang niet ten einde is.

Over Immanuel Kant

Immanuel Kant (1724–1804) woonde en werkte gedurende zijn hele leven in Koningsbergen. Hij publiceerde een groot aantal filosofische werken, niet alleen op het terrein van de kentheorie, maar ook op die van de ethiek, de esthetica en de politieke filosofie. De drie ‘kritieken’, resp. Kritik der reinen Vernunft, Kritik der praktischen Vernunft en Kritik der Urteilskraft, vormen de kern van zijn oeuvre.

Ten geleide, vertaling en annotaties: Jabik Veenbaas en Willem Visser