Inhoud

Voorwoord bij de vijfde editie 13

 

1 De ontwikkeling van toetsing in het onderwijs 15

Cees van der Vleuten

1.1 Inleiding 15

1.2 Toetsing van leren 15

1.3 Reacties op toetsing van leren 18

1.4 Toetsing voor leren 19

1.5 Toetsing als een systeem 21

1.6 Ten slotte 23

 

2 Kwaliteit van toetsing geoperationaliseerd 25

Tamara van Schilt-Mol en Desirée Joosten-ten Brinke

2.1 Inleiding 25

2.2 Toetsweb 25

2.3 Toetsentiteiten en visie op onderwijs 27

2.4 Kwaliteitsontwikkeling 32

2.5 Kwaliteitsborging 34

2.6 Ten slotte 35

 

3 Ontwikkelen van toetsbeleid 37

Riet Martens, George Moerkerke en Annemiek Metz

3.1 Inleiding 37

3.2 Vormen van kwaliteitsborging 38

3.3 Integraal toetsbeleid: een samenhangend stelsel 40

3.4 Toetsbeleid en kwaliteit van toetsing op de verschillende organisatieniveaus 41

3.5 De rollen van examencommissies en opleidingscommissies 47

3.6 De docent en het toetsbeleid 49

3.7 Ten slotte 51

 

4 Kwaliteit van toetsprogramma’s 53

Liesbeth Baartman en Frans Prins

4.1 Inleiding 53

4.2 Toetsprogramma 54

4.3 Het nut van toetsprogramma’s 54

4.4 Ontwerp van een toetsprogramma 59

4.5 De kwaliteit van toetsprogramma’s 61

4.6 Ten slotte 65

 

5 Het toetsproces ontleed 67

Henk van Berkel, Anneke Bax en Desirée Joosten-ten Brinke

5.1 Inleiding 67

5.2 De stappen in het toetsproces 68

5.3 Ten slotte 77

Bijlage: Voorbeeld van een toetsinstructie 79

 

6 Het meten van psychometrische toetskwaliteit 81

Henk van Berkel en Anneke Bax

6.1 Inleiding 81

6.2 Kwaliteit van toets en toetsvragen 82

6.3 Rechtvaardigheidseisen 83

6.4 Psychometrische analyse: het berekenen van indicatoren 85

6.5 Reparatiemogelijkheden 91

6.6 Veel vragen verwijderen verlaagt de representativiteit 93

6.7 Ten slotte 94

 

7 Normeren en cijfers geven 95

Cor Sluijter en Henk van Berkel

7.1 Inleiding 95

7.2 Twee methoden van normeren: relatief en absoluut 96

7.3 Compromismethoden 102

7.4 Het proces van cijfers geven 104

7.5 De verminderende rol van een examinator 106

7.6 Ten slotte 107

 

8 Programmatisch toetsen 109

Tamara van Schilt-Mol en Liesbeth Baartman

8.1 Inleiding 109

8.2 Programmatisch toetsen 110

8.3 Ontwerpprincipes 110

8.4 Ontwerpkeuzes bij programmatisch toetsen 115

8.5 De rol van de examencommissie bij programmatisch toetsen 116

8.6 Manieren waarop de examencommissie toetskwaliteit kan borgen 117

8.7 Wanneer is programmatisch toetsen (g)een goed idee? 117

8.8 Ten slotte 119

 

9 Formatief evalueren – een doelgericht en interactief proces 121

Judith Gulikers, Tamara van Schilt-Mol en Liesbeth Baartman

9.1 Inleiding 121

9.2 Het onderscheid en de samenhang tussen formatief en summatief evalueren 122

9.3 Het proces van formatief evalueren: vijf strategieën en de cyclus van formatief evalueren 123

9.4 Formatief evalueren als interactief proces tussen docent en student(en) 127

9.5 Docentontwikkeling in formatief evalueren 128

9.6 Vaardigheden om formatief te kunnen evalueren: feedbackgeletterdheid 129

9.7 Ten slotte 133

Bijlage: Feedbackgeletterdheid van docent 134

 

10 Data-geïnformeerd werken en learning analytics 139

Kim Schildkamp, Cindy Poortman en Peter Groothengel

10.1 Inleiding 139

10.2 Voordelen van datagebruik 140

10.3 Het proces van datagebruik 141

10.4 Voorwaarden voor het gebruiken van data 143

10.5 Twee voorbeelden 146

10.6 Ten slotte 149

 

11 Technologieondersteund toetsen 151

Silvester Draaijer, Vincent Kalis en Ludo van Meeuwen

11.1 Inleiding 151

11.2 De toetscyclus en toetskwaliteit als uitgangspunt 152

11.3 Ontwerp 153

11.4 Constructie en samenstelling 155

11.5 Afname 157

11.6 Beoordeling 160

11.7 Analyse 160

11.8 Inzage 161

11.9 Waardering (score-cijfertransformatie) 162

11.10 Evaluatie 162

11.11 Overige toetsvormen 163

11.12 Ten slotte 167

 

12 De do’s en de don’ts bij het toetsproces 169

Henk van Berkel

12.1 Inleiding 169

12.2 Psychometristen 170

12.3 Juristen 170

12.4 Juridische richtlijnen 171

12.5 Onderwijskundige richtlijnen 174

12.6 Ten slotte 180

 

13 Toetsen met e-portfolio’s 183

Iwan Wopereis, José Janssen en Desirée Joosten-ten Brinke

13.1 Inleiding 183

13.2 E-portfolio 184

13.3 De rol van een e-portfolio bij het erkennen van competenties 185

13.4 Een e-portfolio past bij het huidige onderwijs 186

13.5 Benodigde kennis voor het gebruik van een e-portfolio 187

13.6 Ten slotte 194

 

14 Toetsen met gesloten vragen 195

Henk van Berkel en Anneke Bax

14.1 Inleiding 195

14.2 Vormen van gesloten vragen 196

14.3 Samenstellen van de toets, constructieregels en controleren van de vragen 199

14.4 Toetsen van hogere cognitieve vaardigheden met gesloten vragen 201

14.5 Aanwijzingen en tips voor het construeren van gesloten vragen 203

14.6 Artificiële intelligentie en toetsconstructie 209

14.7 Ten slotte 211

Bijlage: Checklist voor het construeren van gesloten vragen 212

 

15 Toetsen met open vragen 213

Tom Erkens

15.1 Inleiding 213

15.2 Vormen van open vragen 214

15.3 Voor- en nadelen van open vragen 216

15.4 Correctievoorschrif t 217

15.5 Constructieregels 218

15.6 Verschillen in beoordeling 224

15.7 Ten slotte 225

Bijlage: Checklist voor het construeren van open vragen 227

 

16 Toetsen met korte-casusassessments 229

Tim Brinkman en Ludo van Meeuwen

16.1 Inleiding 229

16.2 Korte-casusassessment 229

16.3 Waarom een korte-casusassessment? 230

16.4 Wanneer een korte-casusassessment? 231

16.5 Het ontwerpen van een korte-casusassessment 234

16.6 De borging van de kwaliteit 240

16.7 Handvatten voor het bepalen van de moeilijkheidsgraad 241

16.8 Ten slotte 243

 

17 Toetsen met een mondelinge toets 245

Henk van Berkel en Anneke Bax

17.1 Inleiding 245

17.2 Overwegingen voor mondeling toetsen 245

17.3 Kwaliteitseisen 247

17.4 Mondeling toetsen: een andere vorm 252

17.5 Samenvattende tabel 253

17.6 Ten slotte 253

 

18 Toetsen met performance assessmentmethodieken 255

Gerard Straetmans

18.1 Inleiding 255

18.2 Performance assessment: het begrip 256

18.3 Argumenten voor de inzet 258

18.4 Dilemma’s bij de inzet van performance assessments 259

18.5 Enkele cruciale ontwerpbeslissingen 263

18.6 Ten slotte 271

 

19 Toetsen met rubrics 273

Desirée Joosten-ten Brinke, Paul van den Bos en Carel Burghout

19.1 Inleiding 273

19.2 Definities en soorten 274

19.3 Beoordelingsniveaus en indicatoren 279

19.4 Rubrics bij formatief én summatief evalueren 281

19.5 Curriculumbrede inzet 283

19.6 Het beoordelen van de kwaliteit 284

19.7 Een stappenplan voor de constructie 288

19.8 Ten slotte 289

 

20 Toetsen met alternatieve toetsvormen 291

Falk Hübner, Kelly Beekman en Henk van Berkel

20.1 Inleiding 291

20.2 Alternatieve toetsvormen 292

20.3 Ten slotte 301

 

21 Toetsen van competenties en integratieve leeruitkomsten 303

Judith Gulikers en Niek van Benthum

21.1 Inleiding 303

21.2 Competentietoetsing 304

21.3 De meerwaarde van competentietoetsing 305

21.4 Competentietoetsing vraagt ‘andersom denken’ 306

21.5 Het wat en hoe van competentietoetsing 307

21.6 Wat wordt getoetst? 308

21.7 Hoe wordt getoetst? 310

21.8 Samenvattende tabel 315

21.9 Ten slotte 316

 

22 Toetsen van creativiteit 317

Peter Hermans, Marjanne Knüppe-Hüsken en Diederik Schönau

22.1 Inleiding 317

22.2 Creativiteit als begrip 318

22.3 Creativiteit als competentie 319

22.4 Eisen aan een opdracht 320

22.5 Het formuleren van een opdracht 321

22.6 Beoordeling 322

22.7 Beoordelen van creatieve producten in het

kunstonderwijs 324

22.8 Beoordelaarseffecten 325

22.9 Ten slotte 326

 

23 Toetsen van groepswerk en samenwerking 327

Anneke Bax, Maartje Henderikx en Henk van Berkel

23.1 Inleiding 327

23.2 Overwegingen voor een groepsproduct 328

23.3 Beoordelen van groepsproducten en samenwerking 329

23.4 Ten slotte 339

Bijlage: Checklist voor het beoordelen van groepsprocessen en groepsproducten 340

 

24 Toetsen van onderzoekend vermogen 343

Lisette Munneke en Jeroen S. Rozendaal

24.1 Inleiding 343

24.2 Onderzoekend vermogen 344

24.3 Het beoordelen van onderzoekend vermogen 349

24.4 Onderzoekend vermogen en het eindniveau van opleidingen 352

24.5 Ten slotte 354

 

25 Toetsen van schrijfvaardigheid 355

Renske Bouwer

25.1 Inleiding 355

25.2 Selecteren van een geschikte schrijf taak 356

25.3 Beoordelen van tekstkwaliteit 357

25.4 Selecteren van een geschikte beoordelingsmethode 360

25.5 Automatische tekstgenerators, zoals ChatGPT, bij

schrijf toetsen 362

25.6 Ten slotte 364

 

26 Toetsen van werkplekleren 365

Aimée Hoeven en Anne Khaled

26.1 Inleiding 365

26.2 Werkplekleren 366

26.3 Uitdagingen bij het toetsen van werkplekleren 368

26.4 Wat wordt getoetst bij werkplekleren? 369

26.5 Het toetsen van werkplekleren 370

26.6 Methode- en beoordelaarsmix 372

26.7 Een stageverslag of een portfolio? 373

26.8 Borging van de kwaliteit van werkplekleren 374

26.9 Ten slotte 375

 

27 Gebruik van het testeffect 377

Kim Dirkx en Desirée Joosten-ten Brinke

27.1 Inleiding 377

27.2 Het testef fect 377

27.3 De werking van het testef fect 379

27.4 Het testef fect inzetten in het onderwijs 379

27.5 Cumulatief tussentijds toetsen 380

27.6 Voortgangstoetsen 381

27.7 Is het testef fect niet teaching-to-the-test? 382

27.8 Verschil met formatief toetsen 382

27.9 Ten slotte 383

 

28 Fraudepreventie in toetsing; ketensamenwerking 385

Ludo van Meeuwen en Henk van Berkel

28.1 Inleiding 385

28.2 Fraude: definitie en voorbeelden 387

28.3 Fraudemotieven: de fraudedriehoek 388

28.4 Impact van fraude 388

28.5 Structuur van een integraal fraudepreventiebeleid 390

28.6 Fraudepreventie tijdens digitale afname 394

28.7 Fraudebestrijding bij het maken van essays als toetsvorm 395

28.8 Gebruik van online toetssurveillance 396

28.9 Ten slotte 397

Bijlage: Rollen en bevoegdheden van betrokkenen bij fraude

en klachten 399

 

29 Toetsbekwaamheid van docenten 401

Kitty Meijer, Tamara van Schilt-Mol en Kelly Beekman

29.1 Inleiding 401

29.2 Toetsbekwaamheid 401

29.3 Het belang van toetsbekwaamheid 402

29.4 Mix van kennis, vaardigheden en opvattingen 404

Toetsen in het hoger onderwijs.indd 11 08/11/2023 16:07:14

12 Toetsen in het hoger onderwijs

29.5 Welke toetsbekwaamheid wordt van wie nog meer verwacht? 405

29.6 Toetsbekwaamheid in een digitale (leer)omgeving 406

29.7 Toetsbekwaam worden en blijven 407

29.8 Ten slotte 408

 

30 Ethiek bij toetsen 409

Desirée Joosten-ten Brinke en Jorik Arts

30.1 Inleiding 409

30.2 Ethiek bij toetsing 410

30.3 Eerlijk toetsen 410

30.4 Code of fair testing practices in education 411

30.5 Drie morele dilemma’s 412

30.6 Ten slotte 415

 

31 Toetsen en de rechtsbescherming 417

Henk van Berkel en Peter Kwikkers

31.1 Inleiding 417

31.2 De rechtsbescherming 418

31.3 De overgang van het CBHO naar de ABRvS 421

31.4 Aard van de toetsing en einde van de rechtsgang 421

31.5 Enkele cijfers 423

31.6 Onderwerpen van beroepen 424

31.7 Sancties 426

31.8 Ten slotte 427

 

Bijlage: Beoordelaarseffecten 429

Henk van Berkel

 

Lexicon 431

Henk van Berkel

 

Literatuur en juridische uitspraken 451

 

Over de redacteuren 481

 

De auteurs 485

 

Register 487