In memoriam Oskar Negt

De Duitse pedagoog, socioloog en sociaalfilosoof Oskar Negt is op 2 februari 2024 op 89-jarige leeftijd overleden. In Nederland was hij in de jaren zeventig bekend door zijn boek Sociologische verbeeldingskracht en exemplarisch leren. Het bevatte een theorie van de arbeidersvorming. Negt noemde dit zijn invloedrijkste boek. Het is een dappere poging de kritische theorie van de Frankfurter Schule te verbinden met vakbondswerk, Adorno met IG Metall. Negt was vooral een beoefenaar van de kritische theorie, meer een ervaringswetenschapper dan een zuivere theoreticus. Zo stichtte hij begin jaren zeventig in Hannover de Glockseeschule, een nieuw type basisschool waar kinderen met al hun vermogens – zintuiglijk, emotioneel, sociaal en cognitief – het schoolleven en de onderwijsorganisatie mee vormgeven.  

In 1981 publiceerde hij samen met Alexander Kluge zijn magnum opus Geschichte und Eigensinn, een multidisciplinair werk van 1245 pagina’s. Het boek verzamelt menselijke vermogens zoals twee eeuwen eerder de gebroeders Grimm sprookjes verzamelden. Kluge was de meester van het associatieve, Negt de belichaming van theoretische bestendigheid. ‘We werken samen omdat we onverenigbare tegendelen zijn’, zo typeerde Alexander Kluge hun relatie. 

In 2023 verscheen bij Boom een Nederlandse editie van Geschiche und Eigensinn. Deze uitgave is ingekort tot 527 pagina’s, maar bevat wel de grote lijn van het hele originele boek. Het is een kritiek op de rede omwille van de rede. Oskar Negt fungeerde samen met Alexander Kluge als gesprekspartner bij de selectie en vertaling, en ze schreven samen een nieuw voorwoord voor het Nederlandse publiek. Deze encyclopedie van menselijke vermogens staat zo ook voor de Nederlandse lezer klaar om gebruikt te worden bij de vragen van nu. Denk aan de vernieuwing van het begrip werk vanuit een idee van menselijk leven en aan de vernieuwing van het begrip economie vanuit een idee van de natuur.