Terugblik op het symposium Mythes van vooruitgang
Het middagprogramma
In zijn boek en tijdens de eerste lezing van de middag betoogt Flip Jan dat er voortdurend nieuwe psychotherapeutische modellen worden ontwikkeld waarvan onderzoekers steeds beloven dat ze betere behandelresultaten zullen opleveren. Maar dat ondanks al die vernieuwingen blijkt dat de effectiviteit van psychotherapie niet is toegenomen. Toch lijken therapeuten, cliënten en beleidsmakers vast te houden aan de veronderstelling dat er aanzienlijke vooruitgang wordt geboekt, dat er belangrijke verschillen zijn in effectiviteit tussen behandelmodellen en dat psychotherapeuten in toenemende mate bij machte zijn psychische problemen te verhelpen.
De mythe van vooruitgang
Het wordt, aldus Flip Jan, tijd om te erkennen dat er sprake is van een ‘mythe van vooruitgang’. Een mythe die niet alleen verhult dat behandelaars feitelijk onmachtig staan tegenover veel psychisch lijden, maar die ook negatieve gevolgen heeft voor vrijwel alle betrokkenen in de ggz. Want therapeuten staan voortdurend onder druk om het onmogelijke te presteren, cliënten worden teleurgesteld en verzekeraars en politici voelen zich genoodzaakt de eisen die ze stellen aan therapeutische procedures steeds verder op te schroeven om de beloofde resultaten alsnog af te dwingen. We zien zo een overgeprotocolleerde ggz ontstaan waarin therapeuten zich gedwongen zien steeds bureaucratischer en defensiever te werk te gaan en waarin de waarde en de schoonheid van het vak ondersneeuwen. Terwijl de cruciale vraag onbeantwoord blijft: in welke mate kan een therapeut psychisch lijden eigenlijk beïnvloeden?
Het lijden verdragen
Flip Jan neemt stelling op het grensvlak van professie en maatschappij: het grootste effect van psychotherapie is de cliënt te leren zijn lijden en pijn te verdragen, en een veel kleiner percentage van de cliënten leert ook veranderen. Na de eerste lezing spraken Alan Ralston (psychiater, opleider en filosoof) en Moniek Thunnissen (psychiater, psychotherapeut en trainer) verder over het thema. Moniek liet zien dat de rol van de therapeut erg groot is en dat dit voor een groot deel te maken heeft met de therapeutische relatie. Die bepaalt voor een heel groot deel het al dan niet succesvol zijn van psychotherapie, ongeacht de gebruikte modellen. Alan zette het thema onmacht in een breder, filosofisch perspectief vanuit de geschiedenis van het vak.
Avondprogramma
Na het dinerbuffet begon het avondprogramma onder leiding van Pieter Hilhorst. Susan Bögels (mindfulness(psycho)therapeut) startte als eerste spreker na het diner, waarna de sprekers van het middagprogramma nader ingingen op elementen uit hun betoog van de middag. De sprekers sloten af met een stelling. Rondom iedere stelling ontstond een debat met het publiek over de rol van de therapeut en de mate waarin de therapeut psychisch lijden kan beïnvloeden. Met de stelling van Susan Bögels, ‘Een behandeling moet substantieel beter dan een placebo zijn’, was het merendeel van het publiek het eens. Als blijkt dat een activiteit zoals bijvoorbeeld nordic walking of running therapy meer effect heeft dan psychotherapie, geeft men daar de voorkeur aan als behandeling. De vraag rees wanneer een bepaalde aanpak als placebo gezien moet worden en waar het onderscheid ligt met een leefstijl waardoor het welzijn van de cliënt bevorderd wordt. Andere stellingen die ter discussie stonden waren: Behandelaren moeten zich niet neerleggen bij onmacht. ‘Leren lijden’ is niet een essentieel deel van de therapie van Alan Ralston en De kracht van de therapeutische relatie schuilt in het kunnen erkennen van beperkingen en onmacht van Moniek Thunnissen.
Onmacht en de rol van de therapeut
Aan de hand van een model over het te verwachten effect van psychotherapie met betrekking tot de wijze van omgaan met lijden betoogde Flip Jan dat het veel meer gaat om verdragen dan om veranderen. Als therapeut moet de focus liggen bij de cliënt leren zijn pijn en lijden te verdragen. Nu ligt de aandacht veelal op veranderen, verdragen is een sterk ondergewaardeerd copingmechanisme dat pas acceptabel is als al het andere niet gelukt is. Maar veranderen is meestal niet haalbaar en vaak ook niet noodzakelijk. Je kunt verandering dan ook beter niet als doel voorop stellen. Vanuit deze gedachte, een andere rol voor de therapeut, past ook een andere taal: “Wat telt zijn de sores, niet de scores” aldus Flip Jan. En de functie van het protocol is niet zozeer een hulpmiddel voor de cliënt, maar een zelfhulppakket voor de therapeut.
Vanuit het publiek is er veel herkenning voor de term verdragen, zowel voor het verdragen door de therapeut als door de cliënt. Andere suggesties uit het publiek waren verdragen vervangen door dragen of door het verbinden (met de cliënt). Volgens Flip Jan heb je verbinding nodig om te kunnen verdragen, maar het gaat uiteindelijk om de cliënt te helpen te leren verdragen.
Therapie als wetenschap, kunst of theologie
Naar aanleiding van de stelling van Flip Jan van Oenen, Therapie is geen wetenschap maar kunst, ontstond een discussie op een metaniveau over de rol van de therapeut. Flip Jan betoogt dat de therapeut ook een kunstenaar is, maar dat een kunstenaar geen therapeut is. Een therapeut is vrij de aanpak te kiezen die het beste bij de eigen persoon past en de meeste inspiratie biedt. Arnon Grunberg ziet psychotherapie meer als theologie en de behoefte aan biecht waarbij het ritueel van groot belang is en waarbij “God als placebo functioneert”.
Wat betekent het boek voor het vakgebied?
Tot slot werd aan alle sprekers gevraagd wat het boek Het misverstand psychotherapie voor het vakgebied psychotherapie kan betekenen. De antwoorden waren optimistisch, van betrokken blijven, meer zelfvertrouwen krijgen tot trots op het vak, grenzen en autonomie. Flip Jan hoopt dat therapeuten zich kunnen bevrijden van bepaalde belemmeringen en als groep naar buiten kunnen treden met de boodschap dat er goed werk wordt gedaan, maar dat het vak niet alleen op wetenschappelijke criteria afgerekend kan worden en een aantal problemen niet opgelost zal worden met psychotherapie.
Lees meer over Het misverstand psychotherapie van Flip Jan van Oenen.